Upadłość konsumencka przedsiębiorcy. Wszystko, co warto wiedzieć

Czym jest upadłość? Wyjaśnienie pojęcia

Według prawa upadłościowego postępowanie upadłościowe jest postępowaniem polegającym na likwidacji majątku upadłego. Mimo że samo pojęcie wydaje się dość groźne, to w zasadzie jest instytucją, która często okazuje się bardzo korzystna dla dłużnika (zwanego potocznie bankrutem).

Postępowanie upadłościowe wszczyna się wtedy, gdy dłużnik staje się niewypłacalny, czyli stracił zdolność do regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Z reguły celem takiego postępowania jest spłata jak największej części długu. Kiedy jest prowadzone wobec przedsiębiorcy, pobocznym celem jest najczęściej zachowanie przedsiębiorstwa upadłego. Za to jeśli postępowanie jest prowadzone wobec osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami, należy prowadzić je tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego, których nie wykonano w postępowaniu upadłościowym.

Mimo że upadłość jest kojarzona z przedsiębiorcami, to warto pamiętać, że od kilku lat jest to instytucja dostępna również dla konsumentów. Upadłość konsumenta przysługuje osobie fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej.

W odróżnieniu od postępowania egzekucyjnego, postępowanie upadłościowe jest prowadzone jednocześnie wobec wszystkich wierzycieli, a nie tylko jednego. W postępowaniu nie bierze udziału komornik, nie ma miejsca egzekucja. Efektem upadłości jest oddłużenie dłużnika w części lub (rzadziej) w całości. W niektórych przypadkach istnieje też szansa na umorzenie jego zobowiązań.

Zmiany w upadłości konsumenckiej. Jak jest teraz?

Wraz z wejściem w życie nowelizacji ustawy Prawo upadłościowe w dniu 24 marca 2020 roku zrównano sytuację osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą z tą dotyczącą osób fizycznych, które takiej działalności nie prowadzą. Okazuje się więc, że według ustawodawcy traktowanie przedsiębiorców wpisanych do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej w sposób bardziej restrykcyjny niż zwykłych konsumentów jest bezzasadne. Z tego względu nie ma powodu, aby blokować im dostęp do ogłaszania upadłości na takich samych zasadach, jak odbywa się to w przypadku konsumentów.

Podsumowując, od jakiegoś czasu przedsiębiorca może ogłosić upadłość konsumencką. Jednak dotyczy to wyłącznie tego przedsiębiorcy, który prowadzi działalność w formie jednoosobowej lub wspólnika spółki cywilnej. Spółki wciąż mają dostęp wyłącznie do upadłości przedsiębiorców, która jest mocno sformalizowaną procedurą. Poza tym trzeba zaznaczyć, że w celu ogłoszenia upadłości przedsiębiorca musi najpierw utracić swój status, wykreślając się z CEIDG.

Upadłość w przypadku przedsiębiorcy - kiedyś

Prawo upadłościowe odrębnie reguluje postępowanie upadłościowe dotyczące konsumentów. Różni się ono od postępowania dotyczącego przedsiębiorcy. Dlatego prowadząc działalność gospodarczą, najczęściej w pierwszej kolejności składa się wniosek o upadłość jako przedsiębiorca.

Aby ogłosić upadłość jako przedsiębiorca, należy spełnić kilka warunków. Po pierwsze przedsiębiorca jest prawnie zobligowany do ogłoszenia upadłości w ciągu 30 dni od daty stwierdzenia swojej niewypłacalności. Ponadto w Prawie upadłościowym znajduje się wymóg, według którego przedsiębiorca musi posiadać majątek wystarczający do pokrycia kosztów postępowania upadłościowego. Musi też mieć więcej niż jednego wierzyciela.

Bez spełnienia powyższych warunków, sąd oddali wniosek. Co zrobić w takiej sytuacji? Czy w takim przypadku przedsiębiorca może ogłosić upadłość konsumencką?

Do 2020 roku Prawo upadłościowe uwzględniało znacznie bardziej restrykcyjne warunki dotyczące ogłaszania upadłości przez byłych przedsiębiorców. Najpierw musiał minąć okres dziesięciu lat od dnia ustania prowadzenia działalności gospodarczej. Poza tym sąd sprawdzał, czy niewypłacalność nie była efektem umyślnego działania bądź rażącego niedbalstwa, oraz czy przedsiębiorca nie był zobowiązany do ogłoszenia upadłości przez wzgląd na zaistnienie odpowiednich przesłanek. Gdy przedsiębiorca nie spełnił tego obowiązku, przez dziesięć lat nie miał prawa do złożenia wniosku o upadłość(!).

Jeszcze bardziej problematyczną kwestią było stwierdzenie przez sąd rażącego niedbalstwa lub umyślności. Wówczas nawet upływ czasu eliminował możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej przez byłego przedsiębiorcę. Aktualnie przesłanka ta nie istnieje – jeśli jednak sąd uzna, że upadłość jest wynikiem umyślnego działania lub rażącego niedbalstwa, może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez dłużnika. Co ważniejsze, sąd odmawia również umorzenia zobowiązań upadłego konsumenta.

Upadłość w przypadku przedsiębiorcy - dziś

Obecnie sytuacja jest znacznie prostsza. Osoba fizyczna, która była przedsiębiorcą, może ogłosić upadłość na takich samych zasadach, co konsument. Jednocześnie dotyczy to wyłącznie przedsiębiorców prowadzących działalność w jednej z form podlegających wpisowi do CEIDG: jednoosobowej działalności gospodarczej albo spółki cywilnej.

Drugi warunek jest taki, że działalność musi zostać wykreślona z CEIDG. Bez znaczenia jest dzień, w którym to nastąpi – termin obowiązujący w 2020 roku został zlikwidowany. W rezultacie wniosek o upadłość konsumencką można złożyć dosłownie na drugi dzień po wykreśleniu z CEIDG.

Oznacza to, że czyny przedsiębiorca nie może ogłosić upadłości konsumenckiej. Jest to dostępne wyłącznie dla byłych przedsiębiorców. Sąd bada tylko to, czy konkretna osoba fizyczna nie prowadzi już działalności gospodarczej i sprawdza jej niewypłacalność. Poza tym ogłaszając upadłość konsumencką, były przedsiębiorca nie musi być w posiadaniu majątku umożliwiającego pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Może mieć również tylko jednego wierzyciela.

Oto podsumowanie zmian wdrożonych w marcu 2020 roku:

• Wcześniej podstawowym celem postępowania upadłościowego wobec osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą było możliwie maksymalne zaspokojenie jej wierzycieli. Zazwyczaj dawało to taki efekt, że upadli przedsiębiorcy kończyli postępowanie upadłościowe – pomimo likwidacji ich majątku – z długami. A to stwarzało konieczność prowadzenia dodatkowej upadłości, tym razem konsumenckiej, gdyż niezaspokojeni wierzyciele wciąż domagali się spłaty. Dziś przedsiębiorca może zdecydować się albo na złożenie wniosku o upadłość jako przedsiębiorca (wtedy musi mieć środki na koszty postępowania i chociaż częściowe zaspokojenie wierzycieli), albo od razu jako konsument.
• Pojawiła się możliwość ogłoszenia upadłości przez dłużnika nawet wtedy, gdy sam zawinił w doprowadzeniu do niewypłacalności lub winy w pogłębieniu stanu takiej niewypłacalności. Uzyskanie statusu upadłego uległo więc znacznemu uproszczeniu. Jeśli jednak okaże się, że dłużnik samodzielnie i celowo doprowadził do stanu niewypłacalności bądź celowo zwiększył stopień niewypłacalności, sąd może odmówić oddłużenia w postanowieniu kończącym postępowanie, a więc umorzenia pozostałych po planie spłaty zobowiązań.
• Kolejna nowość to umożliwienie osobom prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą zachowania części środków z tych uzyskanych ze sprzedaży w postępowaniu upadłościowym mieszkania bądź domu jednorodzinnego, aby umożliwić im znalezienie innego lokum.
• Doszło również do zmiany form oddłużania, które obecnie są takie same jak te przysługujące konsumentowi. Chociaż nadal jest możliwość klasycznego sporządzenia planu spłaty wierzycieli na wniosek dłużnika, to aktualnie dodatkowo:
  ⮚ Istnieje możliwość całkowitego umorzenia zobowiązań i to bez ustalenia planu spłaty wierzycieli w sytuacji, gdy sytuacja osobista dłużnika będzie wskazywała, że jest on trwale niezdolny do dokonywania spłat w ramach planu spłaty wierzycieli;
  ⮚ Wprowadzono możliwość warunkowego umorzenia zobowiązań bez planu spłaty wierzycieli na okres 5 lat wtedy gdy niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach spłaty wierzycieli wyniknie z osobistej sytuacji dłużnika, która jednak nie będzie miała charakteru trwałego.
• Poza tym plan spłaty obejmuje teraz maksymalnie okres 3 lat, a w przypadku umyślnych działań dłużnika prowadzących do jego niewypłacalności od minimum 3 do 7 lat.

Ostatnia zmiana, o której należy wspomnieć, to możliwość ochrony części dochodów z masy upadłości na poziomie pozwalającym na pokrycie kosztów niezbędnego utrzymania. Zazwyczaj jest to kwota wynagrodzenia minimalnego.

Procedura upadłościowa krok po kroku

Na początku były przedsiębiorca-konsument musi złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Zawiera on między innymi:

• imię i nazwisko dłużnika,
• jego PESEL,
• a jeżeli posługiwał się NIP przez okres 10 lat do dnia złożenia wniosku (w praktyce: najczęściej jako przedsiębiorca) - również NIP.

Dodatkowo dłużnik określa, gdzie znajduje się jego majątek, opisuje okoliczności, które uzasadniają złożenie wniosku, przedstawia aktualny wykaz majątku z jego szacowaną wartością, spisuje wierzycieli, swoje wierzytelności sporne, informacje o osiągniętych przychodach i kosztach poniesionych na własne utrzymanie, a także innych osób, które pozostają na jego utrzymaniu.

Za złożenie wniosku o stwierdzenie upadłości konsumenckiej obowiązuje opłata w wysokości 30 zł. Jeśli nie dojdzie do oddalenia wniosku przez sąd, wyda on postanowienie, w którym ustanowi syndyka masy upadłościowej. Postanowienie to zawiera również wezwanie wierzycieli do zgłaszania praw i roszczeń. Upadły zostanie zidentyfikowany, czyli zostanie podany jego NIP, którym posługiwał się jako przedsiębiorca, a także informacja o tym, że nie prowadzi już działalności gospodarczej.

Kolejne etapy mają związek z działaniami syndyka. Określa on stan zobowiązań i masy upadłości, sposób jej likwidacji, a także może przyjąć: formę planu spłaty, umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty, oraz warunkowe umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty. Oczywiście najmniej korzystnym wariantem dla przedsiębiorcy jest ten, w którym syndyk odmawia umorzenia zobowiązań i ustalenia planu spłaty. Do takiej sytuacji może dojść wtedy, gdy niewypłacalność jest wynikiem umyślnego działania upadłego lub jego rażącego niedbalstwa. Wówczas upadły nie uzyska umorzenia swoich zobowiązań.

Gdy nastąpi ustalenie formy spłaty, sąd wyda postanowienie, w którym wskaże sposób podzielenia masy upadłości i ustali plan spłaty wierzycieli. Plan spłaty określa, jakie kwoty dłużnik będzie musiał płacić wierzycielom. Wynika z niego m.in. to, w jakim stopniu należności wierzycieli będą spłacone. Co istotne, plan nie może być określony na czas dłuższy niż 3 lata.

Podsumowując, proces ten dzieli się na kilka następujących po sobie etapów:

1. Najpierw dłużnik decyduje się na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
2. Rozpoczyna to etap przygotowawczy, trwający od 1 do 2 miesięcy i polegający na analizie sytuacji, zgromadzeniu wszystkich niezbędnych dokumentów poświadczających zadłużenie oraz kontaktach z wierzycielami.
3. Następnie trzeba sporządzić kompletny i spójny wniosek o ogłoszenie upadłości oraz niezbędne załączniki, m.in. listę wierzytelności, spis majątku dłużnika, uzasadnienie.
4. Wniosek składa się do sądu, który przeprowadza kontrolę formalną i rozpoczyna około dwumiesięczne postępowanie.
5. Sąd na posiedzeniu podejmuje decyzję o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej, która następnie się uprawomocnia. Wówczas upadły zyskuje zawieszenie postępowań windykacyjnych, egzekucyjnych i sądowych o zapłatę, a także zaprzestanie naliczania odsetek od zobowiązań.
6. Później ma miejsce tzw. właściwe postępowanie upadłościowe.
7. Sąd wyznacza syndyka masy upadłościowej, aby ustalić skład i wartość masy upadłości, czyli majątku, dochodów upadłego konsumenta oraz listy wierzytelności.
8. Po ustaleniu tych kwestii przez syndyka, następuje sprzedaż majątku należącego do upadłego i podział uzyskanych środków między wierzycieli.
9. Ponadto Sąd wydaje postanowienie o ustaleniu Planu Spłaty Wierzycieli, co rozpoczyna trwający do 36 miesięcy okres ratalnych spłat wierzycieli.
10. Dłużnik dokonuje spłat wierzycieli według ustalonego planu.
11. Jeżeli pozostały jeszcze jakieś niewykonane w postępowaniu upadłościowym długi, sąd zarządza postanowieniem o ich umorzeniu.

Jakie są prawa i obowiązki po stronie syndyka?

Podczas postępowania upadłościowego majątek konsumenta jest masą upadłościową. Zarządzaniem tą masą zajmuje się syndyk. Upadły traci z kolei prawo do korzystania i rozporządzania swoim własnym majątkiem, gdyż niemal cały jego majątek jest wydawany właśnie syndykowi. Ponadto syndyk pokrywa koszty działania majątku, zabezpiecza go przed zniszczeniem czy uszkodzeniem, ponosi koszty jego utrzymania, a także dokonuje jego napraw czy remontów. Wszelkie czynności po stronie syndyka mogą służyć również przygotowaniu majątku do sprzedaży.

Obowiązki po stronie syndyka są zbliżone w przypadku upadłości przedsiębiorcy i upadłości konsumenta. Oczywiście przedsiębiorca nie zostanie zupełnie pozbawiony środków niezbędnych do życia. Pozostawione zostaną mu pewne przedmioty potrzebne do zachowania minimum egzystencji, takie jak: sprzęty domowe, ubrania, mieszkanie, meble, akcesoria osobiste takie jak pościel, bielizna, oraz rzeczy konieczne do pracy zarobkowej: laptop, samochód (np. dla przedstawiciela handlowego), czy instrumenty muzyczne (np. dla muzyka).

Syndyk dokonuje też likwidacji majątku w ramach jego sprzedaży. Sporządza inwentarz i bilans, ewentualnie składa sprawozdanie. W ramach likwidacji masy upadłościowej dokonuje sprzedaży ruchomości i nieruchomości, realizuje przysługujące upadłemu prawa majątkowe, a także ściąga wierzytelności od jego dłużników.

Czym skutkuje ogłoszenie upadłości konsumenckiej?

Poza oddłużeniem, upadłość konsumencka niesie ze sobą również wiele innych konsekwencji dla dłużnika.

Jej ogłoszenie wiąże się przede wszystkim z podaniem takiej informacji do publicznej wiadomości, zazwyczaj poprzez wywieszenie informacji w budynku sądowym. Informacja ta zostanie również opublikowana w Centralnym Rejestrze Restrukturyzacji i Upadłości. Rejestr ten jest prowadzony przez Ministra Sprawiedliwości i pozwala na szybkie ustalenie, czy dana osoba fizyczna ogłosiła upadłość oraz na jakim etapie znajduje się jej postępowanie upadłościowe.

Drugi skutek ogłoszenia upadłości przez konsumenta to zawieszenie mocy prawa postępowań egzekucyjnych skierowanych przeciw niemu w chwili ogłoszenia upadłości. Co ważniejsze, postępowanie egzekucyjne ulega umorzeniu po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Jeśli więc dojdzie do ogłoszenia upadłości, nie trzeba się martwić, że komornik zajmie wynagrodzenie za pracę. Dodatkowo daje to szansę na uwolnienie się od firm windykacyjnych.

Kolejną, mniej korzystną konsekwencją jest to, że przez pewien czas praktycznie można uzyskać pożyczki ani kredytu bankowego. Banki długo będą uznawać, że były, upadły przedsiębiorca nie ma zdolności kredytowej.

Oczywiście jako najważniejszy skutek ogłoszenia upadłości konsumenckiej wskazuje się fakt, iż prowadzi ona do likwidacji większości majątku dłużnika. Z uzyskanych w ten sposób środków dochodzi do spłaty jego długów. Czasem można też umorzyć długi bez spłaty, jednak tylko wtedy, gdy dłużnik w ogóle nie posiadał majątku.

Ciekawą kwestią jest wpływ ogłoszenia upadłości na odsetki. Z masy upadłości można zaspokoić odsetki od wierzytelności za okres do dnia ogłoszenia upadłości. Odsetki powstałe po tym terminie nie mogą być więc dochodzone z masy upadłości. Wierzyciel ma jednak prawo domagać się ich zapłaty z mienia innego niż masa upadłości. Niestety dla wierzyciela taki pozew będzie raczej mało efektywny – odniesie skutek tylko wtedy, gdy po postępowaniu upadłościowym pozostanie odpowiednia wartość majątku dłużnika. A to nie zdarza się zbyt często.

Co istotne, nie każdy dług można umorzyć w ramach postepowania upadłościowego. Postępowaniem nie są objęte długi wynikające z:

• alimentów, grzywny, renty,
• obowiązku naprawienia szkody za wywołanie rozstroju zdrowia,
• niezdolności do pracy lub śmierci,
• zobowiązań umyślnie nieujawnionych w trakcie postępowania,
• a także pewne świadczenia wynikającego z postępowań karnych: nawiązki lub świadczenia pieniężne orzeczone przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie czy też zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego z prawomocnym orzeczeniem.

Korzyści z upadłości konsumenckiej byłego przedsiębiorcy vs. upadłość przedsiębiorcy

Pomiędzy upadłością konsumencką a upadłością przedsiębiorcy występuje kilka ważnych różnic. Jedna z nich, korzystna dla konsumenta, pojawia się już w przypadku celów postepowania. Podczas gdy celem upadłości przedsiębiorcy jest zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu i (w miarę możliwości) zachowanie przedsiębiorstwa upadłego, tak celem upadłości konsumenckiej jest również oddłużenie upadłego.

Przyczynia się to do polepszenia sytuacji upadłego-konsumenta w porównaniu z upadłym-przedsiębiorcą. Co więcej, konsument nie musi ogłaszać upadłości. Ma wyłącznie takie prawo, co pozwala mu na ogłoszenie jej w najbardziej dogodnym dla siebie momencie. Poza tym mieszkanie czy dom podczas upadłości konsumenckiej nie będą przejęte przez syndyka. Z urzędu uwzględnia on potrzeby mieszkaniowe konsumenta, podczas gdy aktywny przedsiębiorca nie zostaje objęty takim preferencyjnym traktowaniem.

Dodatkową korzyścią dla konsumenta jest plan spłaty wierzycieli, którego nie przewidziano w przypadku upadłego przedsiębiorcy. Jeśli dojdzie do zrealizowania planu spłaty, sąd będzie zobligowany do umorzenia zobowiązań upadłego konsumenta. Z kolei przedsiębiorca w trakcie postępowania upadłościowego uzyska umorzenie zobowiązań tylko pod warunkiem, że niewypłacalność nie nastąpiła z jego winy.

Wnioski

Biorąc pod uwagę powyższe nie dziwi fakt, że liczba postępowań w sprawie upadłości konsumenckiej odnotowała znaczący wzrost od 2020 roku z około 8 tysięcy do około 14 tysięcy rocznie.
Upadłość konsumencka jest dla byłych przedsiębiorców szansą na oddłużenie, nowe otwarcie i uwolnienie się od komornika. Zapewnia też zdecydowanie większy spokój i komfort psychiczny. Proces likwidacji masy upadłościowej jest zadaniem syndyka, za to upadły nadal może korzystać z pozostawionych mu środków, które umożliwiają w miarę swobodny byt.

Czytaj także:
- Postępowanie o naruszenie zbiorowych praw konsumentów z punktu widzenia przedsiębiorcy
- Czy pracodawca może narzucić pracownikowi termin urlopu?
- Zgłoszenie naruszenia prawa konkurencji: krok ko kroku
- Prawa konsumenta w sklepie internetowym. Jakie standardy trzeba spełnić?
- Czyny nieuczciwej konkurencji. Metody ochrony i potencjalne kary
- Czy do zwrotu towaru zakupionego w sieci potrzeba paragonu?
- Brak oznaczenia CE na produkcie – konsekwencje prawne
- Jak zabezpieczyć etykietę produktu? metody ochrony marki
- Ochrona wzoru przemysłowego według prawa własności przemysłowej i prawa autorskiego
- Jakie są obowiązki platform internetowych? Akt o usługach cyfrowych
- Czym jest kara umowna i jak ją prawidłowo stosować?
- Jakie przepisy regulują działanie giełd transportowych?
- Internetowe platformy spedycyjne w świetle prawa. To warto wiedzieć
- Co z dostawą towarów w sytuacji zamknięcia granic i wojny toczonej na terytorium tranzytowym?
- Jak zatrudnić imigranta z Ukrainy? Jakie dokumenty są potrzebne i czy obecnie procedura została uproszczona?
- Zaliczka czy zadatek – czym się od siebie różnią? Co wybrać?
- Twoje dane zostały ujawnione w sieci sprawdź co możesz z tym zrobić
- Polski Ład a branża transportowa. Jaka forma prowadzenia działalności da najwięcej korzyści?
- Kary za przekroczenie czasu pracy kierowcy. Jakie są skutki prawne?
- Przepisy prawne, które regulują pracę przewoźników międzynarodowych
- Odpowiedzialność przewoźnika za przewożony towar. Podstawy prawne
- Windykacja należności w transporcie. Jak odzyskać zaległe płatności?