Przeładunek towaru bez zgody - jakie będą konsekwencje (na podstawie konwencji CMR)

Natomiast list przewozowy to dokument wystawiany przy przewozach, tworzony w 3. egzemplarzach, które są podpisane zarówno przez nadawcę, jak i przewoźnika. Jeden z nich jest dostarczany odbiorcy. Poza obligatoryjnymi elementami, takimi jak nazwiska, adresy, data wystawienia, list przewozowy musi wskazać rodzaj i liczbę towarów. Innym ewentualnym ustaleniem jest zakaz przeładunku. W tym artykule wyjaśniamy, co zrobić w sytuacji, w której przewoźnik złamie taki zakaz.

Na czym polega zakaz przeładunku?

Z reguły zakłada się, że przeładunek towaru jest dopuszczalny. Mimo to strony mogą ustalić między sobą, że przeładunek będzie zakazany. Taka decyzja wynika z faktu, że przeładunek zwiększa ryzyko związane z transportem. W celu ustalenia zakazu, w umowie wskazuje się karę umowną, czyli zapłatę wskazanej kwoty.

Dzięki umieszczeniu tej okoliczności w liście przewozowym, łatwiej będzie udowodnić winę przewoźnika. Dodatkowo rozciąga to zakaz przeładunku na przewoźników sukcesywnych. Natomiast w sytuacji złamania owego zakazu, będzie można wymagać zapłaty kary umownej.

Kiedy przeładunek jest konieczny?

Zdarza się, że w niektórych przypadkach przeładunek jest konieczny. Przykładowo wtedy, gdy wystąpią problemy z dotrzymaniem terminu przewozu czy pojawi się konieczność zastosowania określonego transportu. Oczywiście pomimo takich trudności przewoźnik nadal musi wykonywać umowę zgodnie z jej warunkami. Tylko wtedy, gdy pomimo podjęcia starannych działań wykonanie umowy na ustalonych warunkach nie będzie możliwe, zachodzi przeszkoda. Dzieje się tak np. wówczas, gdy wydarzy się wypadek, w wyniku którego będzie trzeba dokonać przeładunku.

Jeżeli wcześniej strony ustaliły zakaz przeładunku w umowie, przewoźnik musi uzyskać zgodę na taką czynność w trybie artykułu 14 ust. 1 CMR. Powinien zażądać instrukcji bezpośrednio od osoby uprawnionej do zarządzania towarem. Zazwyczaj uprawniony to nadawca, który jest stroną umowy przewozu i wraz z przewoźnikiem określa jej treść.

Prawo zarządzania towarem może przejść również na odbiorcę. Będzie to możliwe od chwili rozpoczęcia przewozu pod warunkiem, że takie zastrzeżenie zostanie poczynione przez nadawcę w liście przewozowym. W celu skutecznego wykonywania tego prawa przez odbiorcę, konieczne jest przekazanie mu pierwszego egzemplarza listu przewozowego.

Działania po stronie przewoźnika

Warto pamiętać, że przewoźnik powinien niezwłocznie wystąpić z żądaniem udzielenia instrukcji. Oprócz tego musi poinformować osobę uprawnioną o okolicznościach, które mogą być ważne przy podejmowaniu decyzji w kwestii instrukcji, jakie zostaną przez nią wydane.

Jeżeli jednak przewoźnik nie uzyska instrukcji odpowiednio szybko, może samodzielnie podjąć decyzję o zmianie sposobu wykonania umowy. W zakres tych zmian wchodzi również nieplanowany przeładunek. Może stać się tak np. wówczas, gdy kontakt z osobą uprawnioną nie będzie możliwy albo znacząco utrudniony, pojawią się wątpliwości odnośnie tego, kto jest osobą uprawnioną, lub osoba uprawniona nie będzie wiedziała, jakie instrukcje wydać.

Oceny braku możliwości uzyskania instrukcji w odpowiednio krótkim czasie dokonuje się w konkretnym przypadku, uwzględniając przy tym wszystkie okoliczności.

Uzasadnia to wyrok sądu apelacyjnego z 10 lutego 1981 roku. Sąd rozpatrywał sytuację, w której przewoźnik podczas przewozu uznał, że nie można pokonać ostatniego odcinka trasy promem ze względu na zbyt dużą masę pojazdu. Po bezowocnych próbach porozumienia się z nadawcą, co trwało ok. 6 godzin, przewoźnik zadecydował o przeładunku towaru i wysyłał go łodzią. Według sądu czynności po stronie przewoźnika były prawidłowe i zasądził od nadawcy zwrot poniesionych wydatków oraz kosztów wynikających z kary umownej.

Kto jest odpowiedzialny za naruszenie zakazu przeładunku?

Odpowiedzialność odszkodowawcza po stronie przewoźnika powstaje pod warunkiem, że po wystąpieniu przeszkód nie zwrócił się do uprawnionego o udzielenie instrukcji. Jeśli więc dokona przeładunku bez konsultacji z osobą uprawnioną, a także nie podejmie samodzielnych kroków w sytuacji utrudnionego kontaktu, ponosi odpowiedzialność za niewykonanie instrukcji i wykonanie tej, która nie została wydana przez osobę uprawnioną.

W tym przypadku zastosowanie znajdują ogólne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy (art. 471 i n. k.c.) bądź uwzględniona w umowie kara umowna.

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy, nawet bez spowodowania szkód majątkowych, naraża drugą stronę na dodatkowy wysiłek i poważne niedogodności. Spełnia tym samym znamiona czynu niedozwolonego. Odpowiedzialność umowna dłużnika, czyli tutaj - przewoźnika łamiącego warunki umowy poprzez przeładunek - to rodzaj roszczenia odszkodowawczego lub zobowiązania niepieniężnego. Wtedy domniemywa się winę przewoźnika.

Odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy to świadczenie, które ma zrekompensować szkodę wynikającą z niewłaściwego działania lub zaniechania przewoźnika. Jego celem będzie więc wyrównanie szkody wywołanej niewłaściwym zachowaniem kontrahenta w odniesieniu do wysokości poniesionego uszczerbku, nie zaś wymuszenie na nim wykonania zgodnie z brzmieniem umowy.

Wierzyciel nie musi wykazywać okoliczności objętych domniemaniem prawnym. Przewoźnik może zostać zwolniony z odpowiedzialności za szkodę, jeżeli przeprowadzi dowód przeciwny i wykaże, że uchybienie zobowiązania nastąpiło ze względu na okoliczności, za które nie jest odpowiedzialny. Drugą sytuację jest ta, w której przewoźnik wykaże, że przy realizacji zobowiązania dołożył należytej staranności, czyli nie doprowadzić do złamania umowy w sposób zawiniony. Inaczej będzie w przypadku twierdzeń stwierdzonych nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym.

Złamanie zakazu i wyrządzenie szkód

Jeśli poprzez złamanie zakazu przeładunku dojdzie do szkody w towarze lub opóźnienia, przewoźnika dotykają dodatkowe, większe konsekwencje. Będzie bowiem odpowiedzialny również za wyrządzenie szkód na podstawie regulacji Konwencji CMR. Kwotę odszkodowania ustala się na podstawie wartości rynkowej i giełdowej danego towaru.

Osobami uprawnionymi do dochodzenia roszczeń z tytułu szkody w towarze jest nadawca lub odbiorca. Zależy to od tego, który z nich będzie uprawniony do zarządzania towarem. Szkoda może mieć 2 formy:

• strat poniesionych przez poszkodowanego
• korzyści, które poszkodowany mógł zyskać, gdyby nie doszło do szkody

Przewoźnik będzie odpowiedzialny za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru, a także za jego uszkodzenie, jeśli nastąpi ono w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, oraz za opóźnienie dostawy.

• Całkowite zaginięcie – następuje wtedy, gdy po upływie terminu przewozu przewoźnik nie może wydać w miejscu przeznaczenia lub postawić do dyspozycji odbiorcy żadnego elementu przesyłki;
• Częściowe zaginięcie – ma miejsce wówczas, gdy w chwili wydania towaru występuje brak polegający na zmniejszeniu miary, wagi lub liczby sztuk w porównaniu do stanu przy przyjmowaniu do przewozu;
• Uszkodzenie – zmiany jakościowe powodujące obniżenie wartości handlowej bądź użytkowej towaru, np. zniszczenie produktów.

Najważniejsze jest wykazanie, że szkoda powstała w czasie przewozu. Przewoźnik będzie bowiem odpowiadać za stan towaru również wtedy, gdy przyczyna szkody nie zostanie wyjaśniona.

Kiedy przewoźnik nie ponosi winy za szkodę?

Wtedy, gdy dołożył należytej staranności, czyli szkoda powstała na skutek okoliczności, których nie mógł uniknąć. Chodzi więc o sytuacje, których następstwom przewoźnik nie mógł zapobiec. Przykładowo, nie poniesie odpowiedzialności za zaginięcie towaru, jeśli dokonał przeładunku na przeznaczonej do tego stacji, na której w tym czasie doszło do napadu przez uzbrojonych napastników. Wtedy będzie odpowiedzialny tylko za złamanie warunków umowy dotyczących zakazu przeładunku.

• Jednocześnie ciężar dowodu w każdej z podanych sytuacji spoczywa na przewoźniku.

Co istotne, przewoźnik nie odpowiada za uszkodzenie towarów wynikające z ich naturalnej właściwości lub nieprawidłowego opakowania.

Podsumowując, przy konieczności przeładunku należy przestrzegać wymogów formalnych, aby nie ponieść negatywnych konsekwencji. Złamanie tego zakazu może wiązać się z dotkliwymi następstwami, takimi jak odpowiedzialność za złamanie umowy, a także wyrządzenie szkód.