Kary za przekroczenie czasu pracy kierowcy. Jakie są skutki prawne?

Przepisy regulujące czas pracy kierowców

Ustawa z dnia 16 kwietnia o czasie pracy kierowców reguluje czas pracy tych osób, które realizują transport tylko na terenie kraju. Odnosi się to w tym samym stopniu do pracowników:
- zatrudnionych na podstawie stosunku pracy.
- wykonujących przewozy w ramach samozatrudnienia,
- niezatrudnionych przez pracodawcę, lecz wykonujących przewozy na jego rzecz.

Kierowca wykonujący przewóz drogowy osób lub rzeczy pojazdami przeznaczonymi do przewozu więcej niż dziewięciu osób łącznie z kierowcą bądź takimi, których dopuszczalna masa całkowita razem z przyczepą lub naczepą przekracza 3,5 tony - podlega też następującym regulacjom unijnym:
1. Rozporządzeniu 561/2006 z dnia 15 marca 2006 r. wraz ze zmieniającym je rozporządzeniem 2020/1054 z dnia 15 lipca 2020 r. - jeżeli transport odbywa się na terytorium Wspólnoty Europejskiej, EOG lub Szwajcarii,
2. Umowie europejskiej dotyczącej pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR) - jeżeli transport jest realizowany pomiędzy Wspólnotą Europejską, EOG lub Szwajcarią a państwem trzecim.

Praca kierowcy - wyjaśnienie

Kiedy właściwie mówimy o pracy kierowcy? Wbrew pozorom nie jest to tylko ten czas, który kierowca spędza na aktywnym prowadzeniu pojazdu. Według artykułu 6 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowcy, czas pracy to "okres od rozpoczęcia do zakończenia pracy, która obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego". Będą to przede wszystkim:
- załadowywanie, rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem,
- nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym,
- czynności spedycyjne,
- obsługa codzienna pojazdów i przyczep,
- inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy,
- niezbędne formalności administracyjne,
- utrzymanie pojazdu w czystości,
- obowiązkowa 15-minutowa przerwa w przypadku 6-godzinnego lub dłuższego dnia pracy.

Do pracy kierowcy wlicza się też ten okres, kiedy pozostaje na stanowisku w gotowości do realizacji zadania. Będzie to więc związane z załadunkami i rozładunkami, których godziny rozpoczęcia i zakończenia są trudne do ustalenia.
Jednak jako czasu pracy nie traktuje się:
- czasu dyżuru, jeżeli podczas jego trwania kierowca nie wykonywał pracy,
- nieusprawiedliwionych postojów w czasie prowadzenia pojazdu,
- dobowego, nieprzerwanego odpoczynku,
- przerwy w pracy (w przypadku przyjęcia przerywanego czasu pracy).

Jeśli jesteś kierowcą, który chce upewnić się, że pracodawca rozlicza czas pracy w sposób prawidłowy i zgodny z prawem, skontaktuj się z kancelarią z doświadczeniem w tej tematyce. Prawnicy przeanalizują umowę, ewidencję czasu pracy oraz regulaminy zakładowe, dzięki czemu ustalisz za jakie czynności i w jakiej wysokości należy Ci się wynagrodzenie.

Regulacje związane z czasem pracy kierowcy

Harmonogram czasu pracy kierowcy będzie uzależniony od tego, czy bierzemy pod uwagę prawo polskie, czy unijne rozporządzenia.

Przepisy krajowe
Według polskich przepisów, pracodawca może wprowadzać w zakładzie pracy indywidualny rozkład czasu pracy na potrzeby rozliczania czasu pracy i wynagrodzenia za opcjonalne nadgodziny. Jeśli tak się nie stanie, przyjmuje się, że doba oznacza kolejne 24 godziny (począwszy od rozpoczęcia pierwszej czynności według obowiązującego rozkładu czasu pracy).
W ustawie o czasie pracy kierowców znajduje się też pojęcie dyżuru. Jest to czas, w którym kierowca pozostaje do dyspozycji pracodawcy poza ustalonymi godzinami pracy. Dyżuru nie można wliczać na poczet dobowego, nieprzerwanego odpoczynku. Za jego pełnienie musi być udzielany odbiór wolnego czasu lub (gdy nie ma takiej możliwości) wynagrodzenie ustalane na podstawie osobistego zaszeregowania bądź 60% kwoty bazowej.

Dobowy i tygodniowy czas pracy
W artykułach 11 i 12 ustawy o czasie pracy kierowców uwzględniono, że czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę w pięciodniowym tygodniu pracy i z zastrzeżeniem czteromiesięcznego okresu rozliczeniowego oraz 48 godzin w tygodniu z uwzględnieniem godzin nadliczbowych.
Strony mogą ustalić, że limit zostanie zwiększony do 60 godzin tygodniowo przy jednoczesnym zachowaniu średniego limitu w podanym okresie rozliczeniowym. Za to suma godzin pracy w ciągu roku kalendarzowego wraz z nadgodzinami ze względu na konkretne potrzeby pracodawcy, nie może przekroczyć 260 godzin.
Jeśli kierowca wykonuje swoje obowiązki w godzinach nocnych, dobowy czas pracy nie może przekroczyć 10 godzin, a jako porę nocną uznaje się okres 4 godz. między godz. 00:00 a 7:00 dnia następnego.
Kierowcy mają prawo do skorzystania z przerwy, która jest nie krótsza niż 30 minut, jeśli czas pracy wynosi 9 lub mniej godzin; oraz nie krótszej niż 45 minut - jeśli czas pracy wynosi więcej niż 9 godzin. Przerwa po długim czasie pracy zostaje skrócona o piętnastominutowy okres odpoczynku, który pracodawca musi wprowadzić, jeżeli czas pracy wynosi min. sześć godzin.
Co istotne, w każdej dobie kierowca ma prawo do minimum 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku i 35 godzin w skali tygodnia. Wykonuje go w pojeździe, jeśli samochód znajduje się na postoju i ma miejsce do spania.

Zmiana systemu pracy przy przewozach drogowych
Oprócz podstawowego modelu czasu pracy, pracodawca może wprowadzać też inne rozwiązania, takie jak:
- Równoważny czas pracy
W tym przypadku zwykły tryb zliczania czasu pracy zostanie zamieniony na czas równoważny. Wtedy okresy 12-godzinnej pracy przeplatane są wolnym czasem w analogicznej długości lub dniami wolnymi od pracy w zupełności.
Równoważny czas pracy powinno się wprowadzać najdłużej na jeden miesiąc, jednak ze względu na okoliczności (praca uzależniona od pory roku, niekorzystne warunki atmosferyczne), może być wydłużony do czterech miesięcy.
- Przerywany czas pracy
Oznacza to, że w ciągu doby przypada jedna przerwa trwająca nie dłużej niż pięć godzin lub sześć godzin przy przewozach regularnych, jeśli czas pracy nie przekroczył siedmiu godzin. Podczas przerwy kierowca swobodnie zarządza swoim czasem i jednocześnie zachowuje prawo do połowy wynagrodzenia.
- Zadaniowy czas pracy
Istnieje także możliwość wprowadzenia zadaniowego czasu pracy - pod warunkiem, że wynika to z charakteru działalności lub jej szczególnej organizacji. Wciąż jednak pracodawca jest zobowiązany do przestrzegania norm związanych z przerwami, wypoczynku, za to zadanie musi być możliwe do realizacji w bazowym czasie ośmiu godzin. Poza tym rozkład czasu pracy ustala tutaj sam kierowca, a nie pracodawca.

Tego typu systemy wprowadza się w układzie zbiorowym, obwieszczeniu lub regulaminie. Czasem konieczne jest też powiadomienie inspektora pracy. Poza tym układy zbiorowe mogą wprowadzać też niższe normy maksymalne lub wyższe normy minimalne niż te, które określa ustawa o pracy kierowców.
Przekroczenie czasu pracy kierowców może skutkować sprawą sądową. W celu uniknięcia takich problemów i wystąpienia nieścisłości, warto skonsultować treść regulaminu lub układu zbiorowego z wyspecjalizowaną w tej dziedzinie kancelarią prawną.

Przepisy unijne
Regulacje związane z czasem pracy kierowców realizujących przewozy na terenie UE znajdują się w rozporządzeniu 561/2006. Oto najważniejsze z nich:

Czas pracy
Zgodnie z unijnym rozporządzeniem, pracodawca musi organizować pracę przedsiębiorstwa transportowego tak, aby zapewnić kierowcom powrót do bazy, w której rozpoczynają tygodniowy okres odpoczynku lub powrót do miejsca zamieszkania.
Jednocześnie pracodawca jest zobligowany do sporządzania dokumentacji czasu pracy kierowców. Ponosi też koszty związane z ich zakwaterowaniem.
- Dzienny czas pracy kierowcy nie może przekroczyć 9 godzin z zastrzeżeniem, że nie częściej niż dwa razy w tygodniu pracodawca może wydłużyć go do 10 godzin.
- Tygodniowy czas pracy nie może przekroczyć 56 godzin, za to w ciągu dwóch kolejnych tygodni 90 godzin.
- Po okresie nieprzerwanej jazdy, która trwa min. 4,5 godziny, kierowca ma prawo do przerwy o długości 45 minut (nie mniej niż 15 minut, jeżeli zostanie wygospodarowana również druga część przerwy trwająca 30 minut). Wyjątkiem jest sytuacja, w której kierowca po zakończeniu pracy rozpoczyna czas odpoczynku.

Czas odpoczynku
W rozporządzeniu znajdują się też pojęcia określające okresy między jazdami - jak powinniśmy rozumieć te definicje wypoczynku?
- regularny dzienny okres odpoczynku - nieprzerwany odpoczynek trwający co najmniej 11 godzin (czas ten można podzielić na części trwające nie mniej niż 3 i 6 godzin),
- skrócony dzienny okres odpoczynku - nieprzerwany odpoczynek trwający co najmniej 9, ale krócej niż 11 godzin,
- regularny tygodniowy okres odpoczynku - odpoczynek trwający co najmniej 45 godzin,
- skrócony tygodniowy okres odpoczynku - odpoczynek trwający krócej niż 45 i nie mniej niż 24 godziny.

Kierowca ma prawo do dziennego i tygodniowego okresu odpoczynku, przy czym okres dzienny musi wynosić minimalne 11 godzin, a między dwoma tygodniowymi okresami odpoczynku mogą wystąpić nie więcej niż 3 skrócone, dzienne odpoczynki.
Gdy przejazd jest realizowany między godziną 22:00 a 6:00, pojazd powinien mieć wieloosobową załogę lub czas pracy musi zostać skrócony do 3 godzin. Według ogólnej zasady, podczas kolejnych 2 tygodni pracy, kierowca wykorzystuje minimum:
- dwa regularne tygodniowe okresy odpoczynku albo
- jeden regularny tygodniowy okres odpoczynku oraz jeden skrócony okres odpoczynku trwający co najmniej 24 godziny.

Za to tygodniowy okres odpoczynku musi rozpoczynać się nie później niż od zakończenia sześciu 24-godzinnych okresów pracy, liczonych od końca ubiegłego okresu wypoczynku. Jeśli okres odpoczynku uległ skróceniu, pracownik ma prawo do równoważnego czasu odpoczynku, który wykorzystuje wraz z innym odpoczynkiem o długości minimum 9 godzin.

Zmiana przepisów unijnych
Istotną informacją jest fakt, iż rozporządzenie 561/2006 uległo zmianie przez wprowadzenie rozporządzenia 2020/1054 z dnia 15 lipca 2020 roku (w związku z tzw. pakietem mobilności). W ramach tego wprowadzono następujące regulacje:
- Odpoczynki trwające powyżej 45 godzin nie mogą odbywać się w kabinie pojazdu - muszą być realizowane w miejscu zapewniającym odpowiednią infrastrukturę noclegową i sanitarną.
- Każdy kierowca ma możliwość powrotu do bazy przynajmniej raz na 4 tygodnie, gdzie będzie mógł odbyć odpoczynek wynoszący minimum 45 godzin.
- Gdy kierowca wykorzysta dwa kolejne tygodniowe skrócone okresy odpoczynku, przedsiębiorca jest zobowiązany umożliwić mu powrót do bazy przed rozpoczęciem regularnego tygodniowego okresu odpoczynku.
- Przedsiębiorstwo transportowe nie może wypłacać kierowcom zatrudnionym lub pozostającym w jego dyspozycji żadnych składników wynagrodzenia uzależnionych od przebytej odległości, szybkości dostawy, czy ilości przewiezionego towaru, jeśli mogłoby to zagrażać bezpieczeństwu ruchu drogowego.

Inne zmiany mają związek m.in. z możliwością wydłużenia czasu pracy, rekompensaty za skrócony czas odpoczynku, czy konieczności wymiany urządzeń rejestrujących czas pracy kierowcy na nowe najpóźniej do 2025 roku (do tej daty pojazdy ciężarowe mają posiadać nowe tachografy, które będą rejestrować wszystkie dane niezbędne do działania zgodnie z obowiązującymi przepisami).

Sankcje za przekroczenie czasu pracy kierowcy

Pomimo istniejących przepisów, przekraczanie czasu pracy kierowców wciąż stanowi ogromny problem w naszym kraju. Z tego względu ustawodawca obwarował omawiane regulacje systemem kar, które są nakładane po naruszeniu warunków pracy kierowców. Sankcje różnią się zależnie od tego, czy kierowca został zatrudniony w oparciu o umowę o pracę, czy na innej podstawie prawnej.

Kara przy umowie o pracę
W przypadku umowy o pracę stosuje się zasady zawarte w kodeksie pracy. Według artykułu 281 §1 pkt. 5 kodeksu pracy, naruszenie czasu pracy przez pracodawcę bądź osobę działającą w jego imieniu, skutkuje karą grzywny w wysokości od 1 tysiąca do 30 tysięcy złotych. Jeżeli pracownik znajduje się w Krajowym Rejestrze Zadłużonych, kwota sankcji ulega zwiększeniu do sumy od 1500 do 45 tysięcy złotych.
Okoliczności takiej sytuacji są oceniane indywidualnie przez sąd pracy. Poza tym sankcje karne grożą także za uporczywe naruszanie praw pracowniczych. Według art. 218 §1a kodeksu karnego, złośliwe bądź uporczywe naruszanie praw pracownika, które wynikają ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolości do lat dwóch.
Przepis ten znajduje zastosowanie np. wtedy, gdy pracodawca regularnie i zamierzenie dzieli zadania między kierowców w taki sposób, że powoduje to naruszanie praw obowiązujących w zakresie czasu pracy.

Kara przy innej formie współpracy
Jeżeli kierowca działa na innej podstawie niż umowa o pracę, stosuje się sankcje przewidziane w załącznikach do ustawy o transporcie drogowym. Wówczas wysokość kary jest ustalana zgodnie ze stopniem przekroczenia czasu pracy.
Im większe uchybienie, tym wyższa kara - w efekcie zarówno pracodawca, jak i sam pracownik muszą znać obowiązujące normy czasu pracy. Trzeba przy tym wiedzieć, że sankcjom nie podlegają małe rozbieżności czasowe nieprzekraczające 15 minut (!).

Przedsiębiorca transportowy musi liczyć się z następującymi karami:
- Za wydłużenie czasu pracy ponad ustawową normę - od 50 do 550 zł i więcej,
- Za przekroczenie dopuszczalnego tygodniowego czasu pracy - od 150 do 700 zł i więcej,
- Za skrócenie okresu odpoczynku - od 100 do 550 zł,
- Za przekroczenie maksymalnego czasu prowadzenia pojazdu bez przerwy - od 100 do 350 zł i więcej,
- Za przekroczenie dopuszczalnego wymiaru czasu pracy w porze nocnej - od 50 zł do 100 zł i więcej,
- Za przesunięcie czasu odpoczynku - od 150 do 400 zł i więcej,
- Za nieprowadzenie ewidencji czasu pracy - 1000 zł za każdego kierowcę,
- Za fałszowanie ewidencji czasu pracy lub odmowa udostępnienia jej kontrolerom - 8000 zł.

Rozległe przepisy normujące warunki i czas pracy kierowców oraz progresywny system kar mogą stanowić utrudnienie przy ustalaniu optymalnych rozwiązań dla przedsiębiorstwa transportowego.
Dlatego niezależnie od tego, czy jesteś kierowcą żądającym nałożenia sankcji na pracodawcę, czy właścicielem firmy spedycyjnej, który potrzebuje wsparcia w ułożeniu grafiku zgodnie z przepisami - zwróć się do doświadczonych profesjonalistów od prawa pracy, którzy najlepiej zabezpieczą Twoje interesy.