Wykorzystanie funduszy unijnych w branży transportowej w Polsce
- Rolbiecki Ryszard
- Kategoria: Transport i spedycja
Dostępne fundusze unijne na inwestycje w branży transportowej
W związku z długoletnimi zaniedbaniami w rozwoju potencjału transportowego w Polsce nadrobienie nagromadzonych zaległości inwestycyjnych, jedynie z krajowych środków budżetowych, stanowi znaczny problem. Szczególnie niski udział transportu w nakładach inwestycyjnych na gospodarkę miał miejsce w latach 90. W niektórych latach udział ten kształtował się tylko na poziomie 3,5%, podczas gdy w świetle ogólnie przyjętych standardów nie powinien być mniejszy, niż 10%.
Także aktualnie, wydatkowanie z budżetu krajowego odpowiednich środków finansowych na niezbędne inwestycje w transporcie jest praktycznie niemożliwe. Według danych ministerstwa finansów w 2009 roku, deficyt budżetowy państwa - podobnie jak w2008 roku - wyniósł 24-25 mld zł. Jednak faktyczny deficyt w 2009 roku, w związku z wyłączeniem poza budżet części zadłużenia (kredyty Krajowego Funduszu Drogowego, kredyty Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) jest nawet trzykrotnie wyższy od oficjalnie prezentowanego przez resort finansów. Poza tym, po raz pierwszy od 2009 roku przepływy środków finansowych między Polską a budżetem unijnym są elementem składowym budżetu Polski.
Problemy ze zrównoważeniem budżetu w tym roku pogłębią się, gdyż przewidywane jest zwiększenie deficytu budżetowego. W tych warunkach skuteczność działań inwestycyjnych w sektorze transportowym w dużym stopniu zależy od wykorzystania funduszy unijnych. Do momentu włączenia w struktury Unii Europejskiej Polska miała możliwość korzystania z bezzwrotnej pomocy finansowej przyznawanej w ramach programu PHARE, ISPA i SAPARD. Programy te odegrały ważną rolę w procesie finansowania inwestycji transportowych. Łącznie w latach 1991 - 2003 na potrzeby transportu Polska pozyskała z przedakcesyjnych funduszy pomocowych (PHARE i ISPA) kwotę 1,9 mld euro.
Instrumenty te stanowiły istotny czynnik mobilizujący sektor publiczny do szerszego angażowania się zwłaszcza w rozwój infrastruktury transportu. Jednak przede wszystkim możliwość korzystania z instrumentów finansowych polityki przedakcesyjnej Unii Europejskiej miała w tym okresie istotne znaczenie dla przygotowania krajów kandydujących do korzystania z właściwych instrumentów polityki strukturalnej UE.
Przystąpienie Polski 1 maja 2004 roku do UE stworzyło formalną podstawę korzystania z wszystkich regionalnych jej inicjatyw, w tym: funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności. W rezultacie Polska od momentu wstąpienia w struktury unijne ma znacznie większe możliwości finansowania przedsięwzięć transportowych, niż w latach 90.
W latach 2004 - 2006 Polska miała do dyspozycji 12,5 mld euro, z czego jedna trzecia pochodziła z Funduszu Spójności, a pozostała część z funduszy strukturalnych. Przedsięwzięcia transportowe w tym okresie były ujęte w trzech blokach programowych:
-
Sektorowym Programie Operacyjnym Transport - SPOT (finansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego)
-
Strategii Wykorzystania Funduszu Spójności
-
Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego (w ramach działania 1.1. Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu komunikacyjnego, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego).
Z kolei w okresie budżetowym 2007 - 2013 Polska ma do zagospodarowania z budżetu UE 67,3 mld euro, w tym około 25,1 mld euro na inwestycje w sektorze transportu. Inwestycje z zakresu transportu ujęte są w dwóch programach ogólnokrajowych: Infrastruktura i Środowisko oraz Rozwój Polski Wschodniej, a ponadto w 16 regionalnych programach operacyjnych. Oprócz tych programów, w latach 2007 - 2013 realizowany jest odrębny program polityki spójności UE, określany jako Europejska Współpraca Terytorialna (EWT), który zastępuje z poprzedniego okresu budżetowego Inicjatywę Wspólnotową INTERREG.
Wykorzystanie środków finansowych UE w okresie budżetowym 2004 - 2006
Proces kwalifikacji wniosków o dofinansowanie z funduszy strukturalnych na lata 2004 - 2006 trwał do końca czerwca 2009 roku. Nadal prowadzone są jednak działania związane z końcowym rozliczeniem realizowanych projektów inwestycyjnych.
O skuteczności wykorzystania środków unijnych świadczy przede wszystkim wypłacana beneficjentom kwota refundacji przez Komisję Europejską. W pierwszych latach okresu budżetowego 2004 - 2006 wykorzystanie środków UE ujętych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Transport było przeciętnie o połowę niższe, aniżeli w przypadku pozostałych programów operacyjnych. Z danych Komisji Europejskiej wynika, że wypłacona wartość refundacji na rzecz beneficjentów w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Transport wyniosła do końca 2005 roku zaledwie 0,5% dostępnej alokacji, a na koniec 2006 roku - 16,2%.
Szczególnie niskie wykorzystanie pomocy unijnej było charakterystyczne dla działań oznaczonych jako: „poprawa infrastruktury dostępu do portów morskich” oraz „wdrożenie i monitoring środków poprawy bezpieczeństwa na drogach krajowych”. Do końca 2006 roku wypłacono beneficjentom odpowiednio: 6% i 5% przewidzianej dla tych działań alokacji. Niskim poziomem refundacji odznaczało się także działanie oznaczone jako „budowa autostrad i dróg ekspresowych” (8% przewidzianej alokacji). Największe trudności stwarzała jednak realizacja działania dotyczącego „rozwoju infrastruktury systemów intermodalnych”. W odniesieniu do tego działania, do końca 2006 roku nie została podpisana żadna umowa z zainteresowanym podmiotem, a w efekcie środki te nie zostały uruchomione. W kolejnych latach unijne środki w ramach SPOT były wykorzystywane znacznie skuteczniej. Z danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego wynika, że na koniec czerwca 2009 roku płatności na rzecz beneficjentów wyniosły 91,82% dostępnych środków, a na koniec lipca 2009 r. - 92,12%. Do końca lipca 2009 roku w największym stopniu wykorzystane zostały środki na działanie związane z „poprawą infrastruktury dostępu do portów morskich”, które było realizowane w ramach PRIORYTETU I „zrównoważony gałęziowo rozwój transportu”. Przyznane na to działanie środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, jak wynika z tabeli 1, zostały zrefundowane beneficjentom na poziomie 96,97%. Na realizację wszystkich działań w ramach PRIORYTETU I poziom refundacji na koniec lipca 2009 roku osiągnął poziom około 1 663,2 mln zł, co odpowiadało 95,03% przyznanej alokacji.
Artykuł pochodzi z czasopisma "Logistyka" 1/2010.