Logistyczne systemy zbiórki i usuwania odpadów opakowaniowych w świetle ustawodawstwa krajowego

Systemowe usuwanie odpadów komunalnych i opakowaniowych, którego celem jest dochodzenie do rozwiązań optymalnych z punktu widzenia technicznego, ekonomicznego i organizacyjnego, wymaga współdziałania w obszarze logistyki i ekologii.
W tworzeniu tych systemów nie zawsze wystarcza edukacja społeczeństwa i przekonywanie go do podejmowania słusznych działań w interesie ogółu. Często niezbędne są również regulacje prawne, stwarzające określone zapory i bariery dla eliminowania, a co najmniej ograniczania postępowania niewłaściwego, a także określające zakresy odpowiedzialności i sankcje za nieprzestrzeganie zasad ujętych w regulacjach prawnych.

Regulacje takie obowiązują w Polsce od przełomu roku 2001/2002 i obejmują kilka aktów prawnych dotyczących postępowania z odpadami. Akty te zgodne z dyrektywami Unii Europejskiej, obejmują:
• ustawę o odpadach,
• ustawę o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, nazywaną dalej ustawą o opakowaniach,
• ustawę o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej, nazywaną dalej ustawą o obowiązkach, a ponadto w znacznym stopniu znowelizowaną ustawę o utrzymaniu porządku i czystości w gminach. Akty te są ściśle powiązane z Prawem ochrony środowiska i ustawą ogólną, w której zawarto podstawowe zasady oraz reguły wspólne dla wszystkich elementów środowiska.

Zdecydowana większość wprowadzonych w nowym systemie przepisów i rozwiązań prawnych jest zupełnie nowa w warunkach polskich. Nie oznacza to jednak, że zagadnienia te były całkowicie nieobecne w naszej praktyce ekologicznej państwa czy w działalności przedsiębiorstw. Poszczególne ogniwa logistycznego łańcucha produkcji, dystrybucji, użytkowania i utylizacji opakowań podejmowały już wcześniej szereg działań oraz przyjmowały na siebie odpowiedzialność za przeciwdziałanie powstawaniu odpadów.

W Polsce działania związane z gospodarką opakowaniami i odpadami opakowaniowymi stanowiły dotychczas w znacznym stopniu dobrowolne przeniesienie pewnych schematów obowiązujących głównie w krajach Unii Europejskiej i tylko w ograniczonym zakresie były wspierane przez rozwiązania zawarte w "starej" ustawie o odpadach z 27 czerwca 1997 roku.
Wprowadzenie w życie pakietu ustaw tzw. "odpadowych", usankcjonowało dotychczasowe działania, nadając im podstawy prawne, przy czym w wielu przypadkach zakres odpowiedzialności został znacznie rozszerzony. Także część pojęć oraz działań została w bardziej jednoznaczny sposób zdefiniowana.
Tak więc w świetle aktualnych ustaw poszczególne ogniwa łańcucha logistycznego oraz dotychczas przyjmowany przez nie zakres odpowiedzialności przedstawiony na rys. 1 można obecnie zdefiniować znacznie konkretniej, wraz ze wskazaniem odpowiednich aktów prawnych.

Szczegółowe omówienie wskazanych powyżej obowiązków przedstawiono m.in. w opracowaniu [9]. Niezależnie od tych obowiązków, wszystkich wskazanych uczestników łańcucha logistycznego opakowań obowiązują przepisy wynikające z ustawy o odpadach, związane z gospodarowaniem odpadami, w szczególności dotyczące posiadania odpowiednich zezwoleń (np. na podstawie art. 11 oraz art. 16 ust. 3, ustawy o opakowaniach).
Z powyższego schematu wynika, że obowiązkami nie zostali objęci producenci materiałów opakowaniowych. Tym niemniej, odpowiednie obowiązki ich także dotyczą ze względu na współpracę z producentami opakowań, którzy są zobligowani do stosowania materiałów spełniających w dalszych etapach produkcji i użytkowania wymagania ustawowe. Warto także zauważyć, że odpady produkcyjne, tzw. "odpad własny", powstający przy produkcji materiałów opakowaniowych i opakowań nie są objęte obowiązkami dotyczącymi opakowań. Ujmują je natomiast przepisy wynikające z ustawy o odpadach.

W nowej ustawie o odpadach wszelkie działania związane z odpadami już powstałymi i których powstania nie udało się uniknąć, określone zostały jako gospodarowanie odpadami. Pod pojęciem tym rozumie się zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, a także nadzór nad tymi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów. W kontekście pozostałych ustaw "odpadowych", szczególnego znaczenia nabierają wszelkie działania związane z odzyskiem, polegającym na wykorzystaniu odpadów w całości, w części lub prowadzącym do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii. Ponadto ustawodawca w sposób specjalny potraktował wybrane formy odzysku określone jako recykling. Zgodnie z ustawą, recykling to taki odzysk, który polega na powtórnym przetworzeniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub innym. Jako recykling (tzw. organiczny) uznawane jest kompostowanie lub obróbka beztlenowa. Nie jest natomiast uznawane za recykling spalanie z odzyskiem energii.
Aby dodatkowo wzmocnić skuteczność działań związanych z odzyskiem i recyklingiem, ustawodawca szczegółowo określił sposoby postępowania z niektórymi produktami, a w szczególności z opakowaniami, aby możliwe było ich efektywne zebranie i przetwarzanie, gdy staną się odpadem.
Przepisy te zostały zawarte głównie w dwóch ustawach: ustawie o opakowaniach, oraz w ustawie o obowiązkach. Ustawa o opakowaniach, obowiązki związane z właściwym przygotowaniem opakowań kieruje do producentów opakowań i zobowiązuje ich do takiego projektowania i wykorzystania opakowań, aby możliwe było ich wielokrotne użycie, ograniczenie masy i objętości opakowań, a także ograniczenie zawartości substancji szkodliwych. Ustawa ta w istotny sposób wspiera wszelkie działania związane z recyklingiem.

Obowiązek osiągnięcia określonych poziomów odzysku i recyklingu jest jedną z najbardziej istotnych nowości systemu wprowadzonego ustawą o obowiązkach. Adresatem tych obowiązków nie są, tak jak w ustawie o odpadach, wytwarzający odpady, ale podmioty wytwarzające określone produkty lub produkty w opakowaniach, z których odpady dopiero powstaną. Nie wywiązanie się z obowiązku wiąże się z sankcją finansową, tzn. koniecznością wniesienia opłaty produktowej.

Cały artykuł w formacie PDF.