Ryzyko a relacje w sieciach dostaw

Współczesne sieci dostaw stają się coraz bardziej wrażliwe - zwiększa się stopień ekspozycji łańcucha dostaw na zakłócenia. W związku z tym rośnie znaczenie zarządzania ryzykiem w sieciach dostaw. Podstawowe przyczyny takiego stanu rzeczy to:

• Poszukiwanie przewagi konkurencyjnej w obszarze łańcuchów dostaw - związane na przykład z szukaniem rezerw na drodze tak zwanych szczupłych praktyk (lean practices), dostawami z krajów o niskich kosztach (LCCS), Just in Time, outsourcingiem, zaopatrywaniem się z jednego źródła - działań dotąd uważanych często za zbyt ryzykowne
• Zmiany technologiczne - ryzyko związane z nowymi technologiami to na przykład ryzyko e-gospodarki, uzależnienie od nowych technologii bankowych, zagrożenia ze strony hakerów czy też zbytnie „usztywnienie” łańcucha dostaw, przeszkadzające w zmienianiu relacji między ogniwami
• Globalizacja gospodarki - globalna konkurencja prowadzi do narażania organizacji na nowe, dodatkowe ryzyko, związane z wychodzeniem przedsiębiorstw poza granice własnego regionu, państwa, koncentracją działalności gospodarczej, polegającą nie tylko na łączeniu się firm w ponadnarodowe organizacje, ale również na współpracy w rozbudowanych łańcuchach dostaw i globalnych sieciach.

Wymienione trendy, nie pozostały bez wpływu na relacje biznesowe, które również zmieniły się. We współczesnej gospodarce obserwujemy sieć nakładających się na siebie poziomych i pionowych relacji. Między dwoma skrajnymi formami - wymianą rynkową a integracją pionową, można rozróżnić szereg form współdziałania przedsiębiorstw. Tradycyjnie rola relacji z dostawcą była rozpatrywana jako wymiana rynkowa - odbiorca był kupującym, dostawca sprzedawcą. Ze względu na wzrost znaczenia outsourcingu i łączenia się firm w sieci, znaczące stały się również relacje z dostawcami. Wzrastający podział odpowiedzialności i dynamiczna natura relacji wymagają oceny relacji w szczególny sposób, gdyż ryzyka związane ze współpracą nie są zależne jedynie od celów i zadań jednej firmy. Według Jukka Hallikas i Veli-Matti Virolainen, typ relacji ma wpływ na postrzeganie przez różne elementy sieci (strony relacji) ryzyka. Warto więc przybliżyć ryzyka dotyczące różnych typów relacji oraz wskazać rolę różnych kategorii ryzyk w sieciach dostaw.

Poglądy na źródła ryzyka
Analiza łańcucha dostaw pod kątem źródeł ryzyka może być rozpatrywana z różnej perspektywy. Najogólniej źródła ryzyka w sieci można sklasyfikować jako ryzyko samego łańcucha dostaw - dotyczą one wówczas kooperacji pomiędzy partnerami w łańcuchu dostaw, lub ryzyko otoczenia - to ryzyko wynika z interakcji między łańcuchem dostaw a otoczeniem. Analizy łańcuchów, czy też sieci dostaw, z perspektywy relacyjnej, zawarte w najnowszych opracowaniach, koncentrują się na budowaniu i zarządzaniu relacjami. Przykładowo, H. Peck wyróżnia cztery poziomy analizy źródeł ryzyka w sieci dostaw:
Poziom 1 - strumień wartości, produkt lub proces,
Poziom 2 - aktywa i zależności infrastrukturalne,
Poziom 3 - organizacje i powiązania między organizacyjne,
Poziom 4 - środowisko, otoczenie.
Na uwagę zasługuje poziom 3, dotyczący sieci organizacji. Na tym poziomie łańcuch dostaw jest rozpatrywany jako sieć, przez którą przepływają dobra fizyczne i informacje. Ogniwami są organizacje (komercyjne i z sektora publicznego), posiadające i zarządzające aktywami i infrastrukturą. Połączenia (więzy) to relacje rynkowe i pewne uzależnienia związane z posiadaną przez organizację siłą i pozycją. M. Bensaou, który prezentuje podział relacji na cztery podstawowe typy: wymiana rynkowa, partnerstwo strategiczne, „pojmany” dostawca lub „pojmany” odbiorca, różniące się specyfiką inwestycji w daną relację (zarówno dostawcy jak i odbiorcy), zwraca uwagę na związane z tymi relacjami ryzyko. Autor wskazuje na przykład, że jeżeli obie strony mają duży wkład w relację, stają się od siebie wzajemnie zależne i chociaż wynikający z tego wysoki poziom zaufania ma pewne zalety, to ryzykiem może być powstanie nieefektywności relacji. Zbyt duże inwestycje w relację mogą nie przynosić pożądanego zysku - chociaż dają duże korzyści, wymagają również dużych nakładów. Należałoby również zwrócić uwagę na ukryte koszty angażowania się w daną relację oraz ryzyko utraty wartości zainwestowanego wkładu.

Wykorzystywane w logistyce schematy analityczne odwołują się bardzo często do teorii kosztów transakcyjnych. Wyjaśnia ona relacje zachodzące w łańcuchach dostaw. Różni autorzy odwołują się do różnych założeń i elementów teorii kosztów transakcyjnych. Przykładowo, J. Witkowski w jednej ze swych ostatnich prac podkreśla rolę założeń odnoszących się do ograniczonej racjonalności i oportunizmu. Teoria kosztów transakcyjnych jest również przydatna dla analizy ryzyka związanego z podejmowaniem decyzji w sieciach.

Artykuł pochodzi z czasopisma "Logistyka" 1/2007.