Koncepcja nowego modelu szkolenia i egzaminowania kierowców
(zapowiadane zmiany dotyczące kierowców )
W lutym bieżącego roku Komisja Europejska opublikowała raport o stanie bezpieczeństwa na europejskich drogach .Polska pomimo spadku liczby zdarzeń drogowych przy stałym wzroście liczby pojazdów nadal jest niechlubnym liderem w liczbie wypadków śmiertelnych i osób poszkodowanych. Nadal największymi zagrożeniami na polskich drogach są :lekceważenie przepisów ruchu drogowego ,nieodpowiedzialne zachowania użytkowników dróg ,bagatelizowanie ograniczeń prędkości ,brawura młodych kierowców i prowadzenie pojazdów pod wpływem alkoholu. Zagrożenie statystycznego Polaka w ruchu drogowym jest bardzo wysokie -15 zabitych na 100 tyś .mieszkańców i dwa razy wyższe niż w innych krajach europejskich. Całkowite koszty wypadków drogowych w UE szacuje się na 180 mld euro rocznie tj. około 2 % PKB Wspólnoty. W Polsce straty społeczne i ekonomiczne spowodowane wypadkami drogowymi wynoszą ponad 30 mld złotych rocznie.
Wchodząc w struktury Unii Europejskiej w 2004 r. Polska podjęła zobowiązanie dotyczące znacznej poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego. Ambitny plan Unii Europejskiej zakłada między innymi podejmowanie działań mających na celu ograniczenie o 50 % liczby osób, które w ciągu roku giną na skutek wypadków drogowych. Realizując wyzwanie w kwietniu 2006 r. Rada Ministrów przyjęła nowy program poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce „Gambit 2005”. Program ten został przygotowany w oparciu o dotychczasowy program poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego z 2001 r. W celu realizacji niektórych założeń programów z 2001 r. i 2006 r. niezbędne jest wprowadzenie nowego, zmodernizowanego, przejrzystego i efektywnego sytemu szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień, przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów. Dlatego też już w 2003 r. resort transportu pod kierunkiem Ryszarda Krystka przygotował pierwszy projekt ustawy o osobach kierujących pojazdami. W latach 2003 – 2005 rozwiązania w nim przedstawione podlegały szerokim dyskusjom i uzgodnieniom społecznym i międzyresortowym, które znacząco wpłynęły na ostateczne zapisy. Projekt ten prezentuje rozwiązania nowego modelu szkolenia i egzaminowania kandydatów na kierowców, oraz dalszego nadzoru nad osobami kierującymi pojazdami.
Główne cele to:
• poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego, poprzez podniesienie kwalifikacji kierujących pojazdami;
• położenie nacisku na znaczną poprawę jakości szkolenia kandydatów na kierowców i kierowców;
• minimalizacja negatywnych zjawisk związanych z procesem uzyskiwania uprawnień do kierowania pojazdami takich, jak oszustwa, nierzetelne wykonywanie usług w zakresie szkolenia kierowców i korupcja.
Konieczność przyjęcia nowych efektywniejszych rozwiązań pozwalających na podniesienie kwalifikacji kierowców uzasadniają obiektywne fakty i liczby. I tak można wskazać, że:
• najliczniejsza grupa kierowców uczestniczących w wypadkach to osoby w wieku 18-24 lata posiadające prawo jazdy krócej niż dwa lata – w okresie ostatnich 10 lat zaobserwowano tendencję wzrostową (o 10%) udziału tych osób, jako sprawców wypadków;
• w wypadkach z udziałem młodych kierowców 83% zabitych to też są ludzie w wieku 18-24 lata;
• liczba ciężkich wypadków drogowych w Polsce jest trzykrotnie wyższa niż w krajach UE, a w wypadkach drogowych w Polsce w porównaniu do liczby ludności ginie trzykrotnie więcej osób niż w krajach UE.
• w 73% ośrodków szkolenia kierowców kontrolowanych przez Najwyższą Izbę Kontroli stwierdzono nieprawidłowości;
• egzamin teoretyczny zdaje za pierwszym razem 70,2% kandydatów na kierowców, a egzamin praktyczny 32,7% kandydatów
Ta niekorzystna sytuacja spowodowana jest przez wiele czynników, wśród których na pierwszym miejscu jest niewątpliwie niewłaściwy przebieg procesu nauczania kandydatów na kierowców. Obecnie cechuje go:
• niska jakość usług świadczonych przez ośrodki szkolenia kierowców;
• pojawiające się na rynku usług szkoleniowych ewidentne oszustwa polegające na obietnicach typu „u nas zdobędziesz prawo jazdy w trzy dni”
• nieuczciwa konkurencja w stosunku do rzetelnych ośrodków szkolenia kierowców, m.in.: przez stosowanie cen dumpingowych, nierealizowanie wymaganego programu szkolenia (ocenia się, że na skutek nieuczciwej konkurencji cena za kurs na prawo jazdy kategorii B jest zaniżona o 50% i nie pozwala na pełną realizację obecnego programu);
• prowadzenie nauki wyłącznie pod kątem egzaminu tj. pamięciowe opanowywanie testów egzaminacyjnych i nauka jazdy pod kątem zadań wykonywanych na placu manewrowym;
• brak właściwego nadzoru nad pracą ośrodków szkolenia kierowców.
Dodatkowo na taki stan nakłada się niepokojące zjawisko, jakim są wykrywane w niektórych regionach naszego kraju afery łapówkarskie. Jak wynika z ujawnianych w trakcie postępowania karnego faktów, osoby wobec których stawiane są zarzuty należą niestety do wszystkich środowisk zawodowych związanych z procesem uzyskiwania prawa jazdy. Są to m.in.: urzędnicy, egzaminatorzy, instruktorzy i lekarze.
Mimo wskazanych wyżej negatywnych zjawisk ostatnie dziesięciolecie przyniosło także pozytywne doświadczenia i rozwiązania, wśród których można przykładowo wskazać:
• wprowadzenie jednolitych kryteriów oceny oraz ujednolicenie przebiegu egzaminów państwowych dla kandydatów na kierowców niezależnie od tego, w którym regionie Polski egzaminy te są przeprowadzane (osiągnięcie tego celu umożliwiło m.in. powstanie wojewódzkich ośrodków ruchu drogowego);
• wprowadzenie efektywnego systemu wydawania praw jazdy (opartego o centralną personalizację tych dokumentów) ograniczającego skutecznie zjawisko tzw. przestępstw przeciwko dokumentom;
• uregulowanie zasad wykonywania działalności gospodarczej w zakresie szkolenia kierowców,
• wprowadzenie systemu punktowej oceny kierowców mającego duże znaczenie dla profilaktyki w zakresie brd,
Kluczowym zagadnieniem jest przebieg procesu uzyskiwania uprawnień do kierowania pojazdami. Wśród tych dokumentów wyróżnić można następujące ich grupy uregulowane w odmienny sposób:
• uprawnienia do kierowania rowerami i motorowerami – karta rowerowa i motorowerowa;
• uprawnienia do kierowania pojazdami silnikowymi – prawa jazdy;
• uprawnienia do kierowania pojazdami szynowymi – pozwolenie do kierowania tramwajem.

Rozwiązania odnoszące się do procesu uzyskiwania karty rowerowej i motorowerowej.
Ruch rowerowy i motorowerowy w Polsce nie stanowi jak dotychczas poważnego problemu społecznego, aczkolwiek daje się zauważyć tendencja do wzrostu wypadków drogowych z udziałem rowerzystów. Niemniej sam proces uzyskiwania dokumentów uprawniających do kierowania rowerem lub motorowerem ma kolosalne znaczenie dla ogólnego poziomu bezpieczeństwa ruchu drogowego. Dzieje się tak dlatego, że karta rowerowa lub motorowerowa jest dla większości dzieci i młodzieży pierwszą w ich życiu przepustką do uczestnictwa w ruchu drogowym po drogach publicznych w charakterze kierującego. Wiedza, umiejętności, doświadczenia i nawyki zdobyte w tym okresie życia mają kolosalne znaczenie dla ich późniejszych zachowań na drodze w dorosłym życiu.
Oceniając dotychczasowe doświadczenia z wychowaniem komunikacyjnym realizowanym w szkołach podstawowych możemy stwierdzić, że po początkowych sukcesach związanych z wprowadzeniem tego tematu do zajęć szkolnych nastąpiła swoista stagnacja spowodowana wieloma czynnikami, wśród których na poczytnym miejscu wymienić można brak przygotowania merytorycznego kadry nauczycielskiej.
Wśród nowych rozwiązań należy wskazać następujące propozycje:
• Zajęcia szkolne dla dzieci ubiegających się o kartę rowerową powinny być obowiązkowe. Z tych zajęć będą mogły być zwolnione dzieci, których stan zdrowia nie pozwala na kierowanie rowerem.
• Szkoły będą mogły zawierać porozumienia z wojewódzkimi ośrodkami ruchu drogowego lub posiadającymi odpowiednie świadectwo ośrodkami szkolenia kierowców o bezpłatnym uczestnictwie dzieci w zajęciach organizowanych przez te ośrodki.
• Zajęcia na kartę rowerową i motorowerową będą mogli prowadzić wyłącznie nauczyciele, którzy przeszli odpowiednie szkolenie w wojewódzkim ośrodku ruchu drogowego lub w jednostce doskonalenia zawodowego nauczycieli.
• Karty rowerowe i motorowerowe powinny być wydawane tak jak dotychczas przez dyrektorów szkół, a także dodatkowo przez dyrektorów wojewódzkich ośrodków ruchu drogowego i szefów ośrodków szkolenia kierowców prowadzących zajęcia z dziećmi.
Rozwiązania odnoszące się do procesu uzyskiwania prawa jazdy.
Obecne rozwiązania dotyczące uzyskiwania praw jazdy wyróżniają następujące kolejne etapy tego procesu:
• przeprowadzenie badań lekarskich;
• kurs w ośrodku szkolenia kierowców;
• egzamin państwowy organizowany przez wojewódzki ośrodek ruchu drogowego;
• wydanie prawa jazdy.
Proponuje się utrzymanie dotychczasowych elementów wprowadzając dodatkowo:
• obowiązkowe badania psychologiczne kandydatów na kierowców
• możliwość odbycia kursu w formie rozszerzonej obejmującej jazdę z osobą towarzyszącą;
• dwuletni okres próbny podczas którego tzw. „młody kierowca” poddany jest szczególnemu nadzorowi.
Propozycja obowiązkowych badań psychologicznych jest konsekwencją wzrastającego poziomu agresji na naszych drogach, której dotychczasowe konwencjonalne środki (np. kontrola ruchu drogowego) nie są w stanie zapobiec. Trzeba tutaj jednak wskazać, iż w Europie badania psychologiczne na tak szeroką skalę przeprowadzane są jedynie w Hiszpanii.
Szkolenie w formie kursu rozszerzonego dla osób ubiegających się o prawo jazdy kategorii B jest sprawdzoną formą szkolenia osób mających nie więcej niż 18 lat, którą wprowadzono w takich krajach, jak: Austria, Belgia, Bułgaria, Czechy, Estonia, Finlandia, Hiszpania, Irlandia, Litwa, Łotwa, Norwegia, Rosja, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. Zaobserwowano, iż w większości państw, gdzie ta forma szkolenia jest dopuszczona, korzysta z niej jedynie część kandydatów, ale później osoby te są znacznie lepiej przygotowane do uczestnictwa w ruchu drogowym. W proponowanym modelu przewiduje się:
• rozpoczęcie szkolenia w wieku 16 lat;
• przejście przez osobę ubiegającą się o prawo jazdy pełnego kursu zakończonego egzaminem wewnętrznym w OSK;
• przeszkolenie osoby towarzyszącej w OSK;
• jazdy kandydata na kierowcę wraz z osobą towarzyszącą przez okres min. roku;
• obowiązkowe wspólne zajęcia kandydata na kierowcę i osoby towarzyszącej w OSK.
Podczas jazdy z osobą towarzyszącą proponuje się oznakowanie pojazdu oraz ograniczenia dotyczące m.in. ciągnięcia przyczep i rozwijanej prędkości.
Okres próbny dla młodego kierowcy wprowadziły już takie kraje jak: Austria, Estonia, Finlandia, Francja, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania i Węgry. Jak pokazują doświadczenia w krajach, które wprowadziły jazdę z osobą towarzyszącą lub okres próbny zaobserwowano zmniejszenie liczby wypadków z młodymi kierowcami od ok. 20 do 50%.
Proponowany w projekcie okres próbny dotyczyć ma osób, które po raz pierwszy uzyskały prawo jazdy kategorii A1, A, B1 lub B. W tym okresie kierowca przed upływem pierwszych 7 miesięcy:
• powinien odbyć praktyczne szkolenie w zakresie zagrożeń w ruchu drogowym oraz kurs dokształcający w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego;
• powinien używać oznakowanego pojazdu;
• nie będzie mógł podejmować pracy zarobkowej w charakterze kierowcy lub prowadzić działalność gospodarczą polegającą na przewozie osób lub rzeczy;
• nie może przekraczać prędkości 50 km/h na obszarze zabudowanym (dotyczy to jazdy w nocy i na drogach na których dopuszczalna prędkość podwyższona jest za pomocą znaków drogowych) i 80 km/h poza obszarem zabudowanym.
Przez cały okres próbny (2 lata) kierowca poddany będzie szczególnemu nadzorowi polegającemu na tym, że:
• po popełnieniu w tym okresie pierwszego wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym wysyłany będzie list ostrzegawczy;
• okres próbny przedłużany będzie po popełnieniu dwóch wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym;
• kierowca będzie kierowany na kurs reedukacyjny, jeżeli popełnił dwa wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym;
• prawo jazdy podlegać będzie cofnięciu po popełnieniu trzech wykroczeń lub jednego przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym.
Proponowane w okresie próbnym praktyczne szkolenie w zakresie zagrożeń w ruchu drogowym jest jednym z rekomendowanych przez europejskie organizacje zajmujące się szkoleniem elementów nowoczesnego systemu kształcenia kandydatów na kierowców. Zajęcia te będą miały na celu uświadomienie młodemu kierowcy zagrożeń związanych z nadmierną prędkością oraz trudnymi warunkami ruchu, a czas ich przeprowadzenia (pomiędzy 5 a 7 miesiącem od dnia uzyskania prawa jazdy) jest wybrany nieprzypadkowo. W tym czasie młody człowiek jest już oswojony z ruchem drogowym i nabiera przesadnej pewności siebie, co często rodzi tragiczne skutki. Zajęcia przeprowadzać mają ośrodki doskonalenia techniki jazdy, ze względu na fakt, iż zakres tych zajęć wymagać będzie specjalnej zapewniającej bezpieczeństwo infrastruktury oraz szczególnych, specjalistycznych umiejętności instruktorów. Zajęcia obejmować mają zademonstrowanie niebezpieczeństw wynikających z nadmiernej i niedostosowanej do warunków ruchu prędkości oraz ćwiczenia kształtujące postawę defensywną kierowcy. Czas tych zajęć wynosić będzie ok. 1,5 godziny. Na szeroką skalę zajęcia z zakresu praktycznego szkolenia w zakresie zagrożeń w ruchu drogowym prowadzone są w krajach skandynawskich.
Kurs dokształcający w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego prowadzony ma być w wojewódzkim ośrodku ruchu drogowego. Przewiduje się, iż obejmować ma ok. 4 godzin zajęć.
Niezależnie od omówionych wyżej nowych elementów wchodzących w skład procesu uzyskiwania praw jazdy proponuje się także wprowadzenie zmian w dotychczas obowiązujących rozwiązaniach dotyczących:
• sprawdzania stanu zdrowia kandydata na kierowcę przez lekarza;
• tradycyjnych form szkolenia;
• przeprowadzania egzaminu państwowego.
Badania lekarskie kandydatów na kierowców i kierowców składają się z tzw. badania podmiotowego i badania przedmiotowego. W trakcie badania przedmiotowego lekarz przeprowadza rozmowę z osobą badaną na temat stanu jej zdrowia. Jeżeli w trakcie tej rozmowy osoba badana zatai istotne dla badania informacje, lekarz posiłkując się badaniem przedmiotowym nie jest w stanie ujawnić przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdem. Powoduje to sytuację, w której prawo jazdy wydawane jest wielu osobom, których stan zdrowia stwarza poważne zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Aby przeciwdziałać temu zjawisku, w konieczne jest wprowadzenie dla osoby poddanej badaniu lekarskiemu obowiązku wypełniania pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania ankiety dotyczącej stanu zdrowia. Ankietę oceniałby lekarz. Jednocześnie ze względu na fakt, iż stan zdrowia kierowcy może się zmieniać w okresach, których nie można jednoznacznie przewidzieć, niezbędne jest wprowadzenie obowiązku nałożonego na kierowcę zgłaszania staroście właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania zmiany w stanie zdrowia, która to zmiana miałaby wpływ na dane zamieszczone w ankiecie.
Nadzór nad kierującymi
Opierając się na analizie kilkuletnich doświadczeń z funkcjonowaniem systemu punktów karnych dla kierowców w projekcie zaproponowano jego modyfikację, rozszerzając jednocześnie nadzór nad osobami naruszającymi przepisy o nowe elementy. Celem tych propozycji jest zwiększenie skuteczności w zakresie oddziaływania na posiadaczy uprawnień do kierowania pojazdami korygującego ich niewłaściwą postawę w ruchu drogowym.
Proponuje się aby nowe rozwiązania w tym zakresie objęły:
• wysyłanie listu ostrzegawczego osobie, która uzyskała 12 punktów karnych lub popełniła pierwsze wykroczenie przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym w okresie próbnym;
• kierowanie osoby, która uzyskała 24 pkt karne na kurs reedukacyjny zamiast jak dotychczas na egzamin sprawdzający jej kwalifikację;
• cofnięcie prawa jazdy osobie, która w okresie 5 lat od dnia wydania skierowania na kurs reedukacyjny, uzyskała ponownie 24 punkty.
W przypadku cofnięcia prawa jazdy w wyniku uzyskania maksymalnej liczby punktów karnych jego odzyskanie byłoby możliwe po spełnieniu wszystkich wymagań stawianych osobom ubiegającym się o uprawnienie do kierowania pojazdem.
Ponadto, jeżeli kierowca kierował pojazdem w stanie po użyciu alkoholu, nietrzeźwości lub po użyciu środka działającego podobnie jak alkohol kierowany powinien on dodatkowo zostać skierowany na kurs reedukacyjny w zakresie profilaktyki przeciwalkoholowej. Proponuje się, aby kursy reedukacyjne prowadził odpłatnie wojewódzki ośrodek ruchu drogowego.


Proponowane zmiany omówił Janusz Piechociński
Ekspert ds. transportu ZDG TOR.
Kontakt :janusz@piechocinski.pl