Prawne aspekty wykonywania przewozu osób w ramach aplikacji do zamawiania przewozów

Celem artykułu jest wskazanie statusu prawnego podmiotu świadczącego usługi polegające na przewozie osób, konsekwencji przewidzianych przez ustawodawcę w stosunku do przewoźników w razie niespełnienia ustawowych kryteriów oraz ocenę zmian ustawowych dla przyszłej regulacji przewozu drogowego osób samochodem osobowym w prawie krajowym. Konsekwencją odpowiedzi na powyższe pytania jest wskazanie reżimu odpowiedzialności administracyjnej przewoźnika, co ma niezwykle istotne znaczenie z punktu widzenia legalności ich wykonywania, a co za tym idzie ochrony słusznych praw konsumentów.

Istota działalności wykonywanej w ramach popularnej aplikacji do zamawiania przewozów
Działalność przewoźnika oparta jest na relacji pomiędzy trzema podmiotami: użytkownikiem aplikacji, jej dostarczycielem oraz nim samym. Z punktu widzenia niniejszego artykułu istotna jest pozycja przewoźnika - podmiotu, który oferuje usługę transportową za pośrednictwem aplikacji jej użytkownikom. Aplikacja umożliwia wysyłanie zadania usługi transportowej. Decyzja o każdorazowym przyjęciu lub odrzuceniu zadania znajduje się wyłącznie i całkowicie w gestii przewoźnika. Jednocześnie należy wskazać, iż sam dostarczyciel aplikacji nie świadczy usług przewozowych, pełni jedynie role pośrednika pomiędzy użytkownikiem a przewoźnikiem. Korzystanie z aplikacji jest bezpłatne, jednakże usługi transportowe świadczone przez przewoźników są płatne, a ich stawki dostępne w aplikacji.
W przedstawionej sytuacji mamy do czynienia z następującymi umowami cywilnoprawnymi. Po pierwsze, umową pomiędzy użytkownikiem a dostarczycielem aplikacji. Po drugie, pomiędzy dostarczycielem aplikacji a przewoźnikiem. Po trzecie, pomiędzy użytkownikiem a przewoźnikiem. Z punktu widzenia badanego zagadnienia istotna będzie umowa pomiędzy użytkownikiem aplikacji a przewoźnikiem oraz jego status normatywny.

Działalność gospodarcza
Biorąc pod uwagę szereg czynności podejmowanych przez przewoźnika w ramach korzystania z aplikacji należałoby odpowiedzieć na pytanie, czy ten ostatni prowadzi działalność gospodarczą. Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców³ "działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły". Ustawa częściowo powiela regulacje nieobowiązującej już ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej⁴, stąd zarówno orzecznictwo, jak i wszelkie interpretacje urzędowe, wydane na gruncie przywołanej ustawy, podobnie jak bardzo bogate piśmiennictwo, zachowują swą aktualność w stosunku do art. 3 ustawy Prawo przedsiębiorców w zakresie, w jakim tyczą się tych przesłanek⁵. Na gruncie powyższego przepisu można wskazać cztery normatywne cechy działalności gospodarczej: zorganizowanie, zarobkowość, wykonywanie działalności we własnym imieniu oraz jej ciągłość.
W piśmiennictwie wskazuje się na materialny i formalny aspekt zorganizowania działalności gospodarczej. Formalne zorganizowanie działalności gospodarczej należy rozumieć jako prawnie określony zakres obowiązków związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą, na przykład rejestracja działalności gospodarczej, zgłoszenia podatkowe oraz statystyczne, konieczność uzyskania określonych aktów administracyjnych, tj. koncesji, zezwolenia. Natomiast jeżeli chodzi o warunki materialne, to wymienia się listę czynności organizacyjnych w zakresie uzyskania środków finansowych na podjęcie działalności gospodarczej czy zatrudnienia pracowników. Te wszystkie wskazane czynności organizacyjne jednoznacznie przesądzają, iż działalność gospodarcza jest aktywnością, która nie ma charakteru przypadkowego⁶. 
Drugą przesłanką, którą ustawodawca wyspecyfikował w art. 3 ustawy Prawo przedsiębiorców jest zarobkowość jako immanentnie związana z działalnością gospodarczą⁷. O zarobkowości działalności decyduje cel jej wykonywania. Jeżeli zakłada się osiągnięcie w związku z działalnością i w jej efekcie nadwyżki przychodów nad poniesionymi kosztami, a więc osiągnięcie dochodu, to znaczy, że został określony cel zarobkowy tej działalności. Samo określenie celu ma jednak wymiar subiektywny⁸ i mieści się w sferze zamiaru danego podmiotu⁹. Brak spodziewanego efektu w postaci dochodu i wystąpienie straty nie oznacza, że wykonywana działalność przestała być zarobkowa, jej charakter bowiem nie ulegnie zmianie tak długo, jak długo wykonujący ją będzie miał na względzie osiągnięcie zarobku z tej działalności - nawet w dalszej perspektywie czasowej¹⁰.
Do zaklasyfikowania aktywności jako działalności gospodarczej konieczne jest także wykonywanie jej we własnym imieniu. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy Prawo przedsiębiorców, oznacza to, że podmiot organizujący taką działalność czyni to na swoją rzecz i jednocześnie ponosi odpowiedzialność za zaciągnięte w związku z tym zobowiązania¹¹. Cechą immanentnie związaną z działalnością gospodarczą, a także z cechą zorganizowania jest ciągłość. Wykonywanie działalności gospodarczej w sposób ciągły rozumiane jest jako zamiar jej wykonywania w sposób powtarzalny¹². Należy zauważyć przy tym, że ciągłość nie jest tożsama z obowiązkiem nieprzerywania działalności, ponieważ pozostawałoby to w sprzeczności z wolnością zaprzestania (zakończenia) działalności gospodarczej¹³.
Jeżeli sposób wykonywania przewozów drogowych nie pozwala na przypisanie mu którejkolwiek z tych cech, przewozy te nie będą mogły być uznane za działalność gospodarczą i w konsekwencji nie będą się mieściły w pojęciu krajowego transportu drogowego¹⁴. W celu ustalenia czy świadczone usługi przez przewoźnika w ramach aplikacji można zakwalifikować jako działalność gospodarczą należy dokonać subsumpcji cech, jakie posiadają przedmiotowe czynności pod normę wyrażoną w art. 3 ustawy Prawo przedsiębiorców. Niewątpliwie czynności podejmowane przez dostarczyciela usług transportowych mają charakter zarobkowy. Celem działania powyższego podmiotu jest osiągnięcie zysku w związku z działalnością i w jej efekcie nadwyżki przychodów nad poniesionymi kosztami, a więc osiągnięcie dochodu. Świadczą o tym ustalone stawki za usługi transportowe, które winny zostać uiszczone przez użytkownika aplikacji.
Działalności przewoźnika należałoby przypisać przymiot zorganizowania. Świadczą o tym okoliczności zawierania umów, działania na określonym terytorium i w określonym czasie, posiadanie wymaganego rachunku bankowego do rozliczeń z klientami. Powyższa działalność posiada również cechę ciągłości, czego egzemplifikacją jest podjęcie konkretnych czynności w celu przygotowania działalności gospodarczej, spełnienia i przestrzegania warunków umów, które są konieczne do świadczenia przewozów.
Uzasadnione zatem będzie stwierdzenie, iż działalność przewoźnika w ramach popularnej aplikacji jest działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 3 ustawy Prawo przedsiębiorców.

Transport drogowy osób jako działalność regulowana
Jak zostało wykazane powyżej osoba wykonująca przewozy w ramach popularnej aplikacji prowadzi działalność gospodarczą. Jednakże biorąc pod uwagę charakter działalności - przewóz drogowy osób, należałoby się zastanowić nad dodatkową kwalifikacją normatywną przedmiotu działalności oraz samego przewoźnika. Podstawowym aktem prawnym określającym zasady podejmowania i wykonywania krajowego transportu drogowego jest ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym¹⁵. Zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy o transporcie drogowym, krajowy transport drogowy to "podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób […] na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej".
Przytoczenie powyższej definicji jest konieczne, gdyż do pojęcia krajowy transport drogowy odnosi się wprost art. 5b ust. 1 pkt 1, zgodnie z którym "podjęcie i wykonywanie krajowego transportu drogowego w zakresie przewozu osób samochodem osobowym wymaga uzyskania odpowiedniej licencji"¹⁶.
Wskazane wyżej przepisy wskazują explicite, iż działalność w zakresie krajowego transportu drogowego osób samochodem osobowym jest działalnością regulowaną i podejmowanie aktywności w tym obszarze wymaga spełnienia dodatkowych obowiązków administracyjnych - uzyskania licencji.
Dodatkowym zagadnieniem pozostaje legalność wykonywania przez przewoźnika przewozów okazjonalnych¹⁷. Zgodnie z warunkiem wyrażonym w art. 18 ust. 4a ustawy o transporcie drogowym "przewóz okazjonalny wykonuje się pojazdem samochodowym przeznaczonym do przewozu powyżej 7 osób łącznie z kierowcą."

Konsekwencje niespełnienia wymogów przez przewoźnika
Jak ustalono powyżej kierowca wykonujący przewóz w ramach popularnej aplikacji wykonuje działalność gospodarczą w zakresie krajowego transportu drogowego osób samochodem osobowym w rozumieniu art. 4 pkt 1, w związku z art. 5b ust. 1 pkt 1 ustawy o transporcie drogowym. Na podmiocie, świadczącym wyżej wymienione usługi przewozowe spoczywa obowiązek uzyskania odpowiedniej licencji¹⁸. Jej uzyskanie jest obowiązkiem publicznoprawnym, którego niespełnienie zostało obwarowane sankcją. Przepis art. 92a ust. 1 ustawy o transporcie drogowym ustanawia odpowiedzialność podmiotu wykonującego przewóz drogowy opartą na zasadach odpowiedzialności administracyjnej. Wykaz naruszeń obowiązków, za które odpowiadają wymienione podmioty, określa załącznik nr 3 do ustawy¹⁹.
Dopuszczenie się wymienionego w załączniku naruszenia podlega karze pieniężnej i w zależności od naruszenia kara może wynosić od 50 zł do 12 000 zł. Organ kontrolujący jest uprawniony do nałożenia kary administracyjnej osobno za każde z naruszeń. O pewnym złagodzeniu przepisów ustawy stanowi art. 92a ust. 3 ustawy o transporcie drogowym, zgodnie z którym "suma kar pieniężnych, o których mowa w ust. 1, nałożonych za naruszenia stwierdzone podczas jednej kontroli drogowej, nie może przekroczyć kwoty 12 000 złotych."²⁰
Przewoźnik wykonujący działalność gospodarczą w zakresie krajowego transportu drogowego osób samochodem osobowym w rozumieniu art. 5b ust. 1 ustawy o transporcie drogowym bez wymaganej licencji zgodnie z załącznikiem nr 3 l.p. 1.1. ²¹ podlega karze pieniężnej w wysokości 12 000 złotych.
Dodatkowo należy zwrócić uwagę na odpowiedzialność przewoźnika z tytułu przewozu okazjonalnego pojazdem niespełniającym kryterium konstrukcyjnego określonego w art. 18 ust. 4a ustawy o transporcie drogowym. Zdecydowana większość przewozów w ramach aplikacji wykonywana jest pojazdami samochodowymi przeznaczonymi konstrukcyjnie do przewozu pięciu bądź mniejszej liczby osób. Zgodnie z załącznikiem nr 3 l.p. 2.11 "Wykonywanie przewozu okazjonalnego pojazdem niespełniającym kryterium konstrukcyjnego określonego w art. 18 ust. 4a ustawy o transporcie drogowym z zastrzeżeniem przewozów, o których mowa w art. 18 ust. 4b tej ustawy" podlega karze pieniężnej w wysokości 8 000 złotych²².

Zmiany w ustawie o transporcie drogowym
Ustawodawca zauważył dynamikę zmieniającego się rynku przewozu osób i dokonał nowelizacji ustawy o transporcie drogowym²³, która wchodzi w życie dnia 1.01.2020 r. i dokonuje zmiany art. 5b ust. 2 ustawy o transporcie drogowym, wprowadzając licencję na pośrednictwo przy przewozie osób - dokument upoważniający przedsiębiorcę do wykonywania transportu drogowego w zakresie pośrednictwa przy przewozie osób. Obowiązek posiadania licencji na pośrednictwo przy przewozie osób i spełnienia warunków związanych z jej uzyskaniem przez wszystkich pośredników, ma na celu wprowadzenie równych i uczciwych zasad prowadzenia działalności w tym obszarze rynku przewozowego.
Znowelizowana ustawa wprost zakazuje podmiotowi będącemu pośrednikiem przy przewozie osób zlecania przewozów przewoźnikom nieposiadającym licencji, o której mowa w art. 5b ust. 1 ustawy o transporcie drogowym. Kilkukrotne złamanie powyższego zakazu może prowadzić do nałożenia sankcji w maksymalnej wysokości 100 000 złotych.
Kierunek zmian wskazuje, iż prawodawca zauważył dysproporcję pomiędzy pełną odpowiedzialnością przewoźnika wykonującego przewóz osób, a brakiem (bądź niewielką) odpowiedzialnością pośrednika (dostarczyciela aplikacji). Powyższe zmiany, co do zasady należy ocenić pozytywnie, ponieważ przewozy realizowane przez kierowców nieposiadających odpowiedniej licencji na wykonywanie zarobkowego przewozu drogowego osób odbywają się poza rynkiem regulowanym, a co za tym idzie mogą prowadzić do nadużyć na linii dostarczyciel aplikacji - przewoźnik oraz przewoźnik - użytkownik aplikacji.

    ^1. Należy zwrócić uwagę na rozbudowaną regulację przewozów drogowych zarówno w zakresie prawa publicznego na poziomie prawa Unii Europejskiej (zob. na przykład: rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009 z dnia 21 października 2009 r. ustanawiającego wspólne zasady dotyczące warunków wykonywania zawodu przewoźnika drogowego i uchylającego dyrektywę Rady 96/26/WE (Dz. Urz. UE L 300 z 14.11.2009, str. 51, z późn. zm.); prawa krajowego (zob. na przykład: ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (teks jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1123 ze zm.) służąca stosowaniu między innymi wyżej wymienionych rozporządzeń) jak również prawa prywatnego (zob. na przykład ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 1983 ze zm.).
    ^2. Tradycyjne formy aktywności w ramach przedsiębiorstw transportowych, które świadczą usługi przewozu osób czy też rzeczy, spotykają się co do zasady z jednolitym poglądem organów kontroli, judykatury oraz doktryny w zakresie zasad ich wykonywania.
    ^3. Tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1292 ze zm. dalej: ustawa Prawo przedsiębiorców
    ^4. Tekst jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 2168 ze zm. dalej: ustawa o swobodzie działalności gospodarczej
  ^5. A. Kruszewski w: A. Pietrzak (red.) Prawo przedsiębiorców, komentarz https://sip.lex.pl/#/commentary/587788765/586205/pietrzak-aldona-red-prawo-przedsiebiorcow-komentarz?pit=2019-08-14&cm=URELATIONS dostęp z 16.08.2019 r.
    ^6. M. Zyb, M. Sieradzka, Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, Komentarz, Warszawa 2013, s. 42-43. Warto zauważyć, że w orzecznictwie słusznie się wskazuje, iż zorganizowania nie należy zawężać jedynie do prowadzenia działalności gospodarczej w formie jednostki organizacyjnej. Działalność gospodarczą może bowiem prowadzić osoba fizyczna, która osobiście wykonuje wszystkie czynności związane z daną czynnością. Zob. wyr. NSA z dnia 14.07.2005 r., sygn. FSK 1971/04, LEX nr 173219.
    ^7. M. Zyb, M. Sieradzka, Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, Komentarz, Warszawa 2013, s. 32.
    ^8. Zob. M. Szydło, Swoboda działalności gospodarczej, Warszawa 2005, s. 36-46.
    ^9. A. Powałowski, Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, Komentarz, Warszawa 2009, s. 29
    ^10. A. Tamże, s. 30.
    ^11. Projekt ustawy - VIII.2059, https://sip.lex.pl/#/act-project/102539647/1, dostęp: 16.08.2019 r.
    ^12. G. Lubeńczuk, K. Sikora. Ustawa o transporcie drogowym, Komentarz. Warszawa 2013, s. 30.
    ^13. J. Odachowski, Ciągłość działalności gospodarczej, Glosa 2003, nr 9, s. 31-32.
    ^14. G. Lubeńczuk, K. Sikora. Ustawa o transporcie drogowym, Komentarz. Warszawa 2013, s. 30.
   ^15. Tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1123 ze zm. dalej: ustawa o transporcie drogowym. Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy, podstawowym celem regulacji było stworzenie kompleksowej regulacji dotyczącej zasad dostępu do zawodu przewoźnika drogowego oraz warunków dostępu do rynków przewozów drogowych, której w ocenie ustawodawcy brakowało w dotychczasowych ustawach (Uzasadnienie projektu ustawy o transporcie drogowym, druk sejmowy Nr 2644 z 16.02.2001 r., s 34).
   ^16. Zgodnie z art. 4 pkt 17 ustawy o transporcie drogowym licencja to "decyzja administracyjna wydana przez Głównego inspektora Transportu drogowego lub określony w ustawie organ samorządu terytorialnego, uprawniająca do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego."
    ^17. Zgodnie z art. 4 ust. 11 ustawy o transporcie drogowym przewóz okazjonalny to "przewóz osób który nie stanowi przewozu regularnego, przewozu regularnego specjalnego albo przewozu wahadłowego."
    ^18. Przepis art. 5b ust. 1 ustawy o transporcie drogowym
    ^19. Zob. art. 92a ust. 7 ustawy o transporcie drogowym
    ^20. Zob. wyr. NSA z dnia 17.11.2016 r. sygn. II GSK 1010/15 LEX nr 2228114.
    ^21. "wykonywanie transportu drogowego bez wymaganego zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego lub bez wymaganej licencji"
    ^22. Zob. wyr. WSA w Łodzi z dnia 08.02.2018 r. sygn. III SA/ŁD 900/17 LEGALIS nr 1731551.
    ^23. Ustawa z dnia 16.05.2019 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1180).

Bibliografia
Spis źródeł prawa

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009 z dnia 21 października 2009 r. ustanawiającego wspólne zasady dotyczące warunków wykonywania zawodu przewoźnika drogowego i uchylającego dyrektywę Rady 96/26/WE (Dz. Urz. UE L 300 z 14.11.2009, s. 51, z późn. zm.)
2. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 2168 ze zm.)
3. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (tekst. jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1123 ze zm.)
4. Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1983 ze zm.)
5. Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1292 ze zm.)
6. Ustawa z dnia 16 maja 2019 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1180)

Spis orzecznictwa
1. Wyrok NSA z dnia 14.07.2005 r., sygn. FSK 1971/04, LEX nr 173219
2. Wyrok NSA z dnia 17.11.2016 r. sygn. II GSK 1010/15 LEX nr 2228114
3. Wyrok WSA w Łodzi z dnia 8.02.2018 r. sygn. III SA/ŁD 900/17 LEGALIS nr 1731551

Spis literatury przedmiotu
1. Kruszewski A., Pietrzak A. (red.), Prawo przedsiębiorców, komentarz, https://sip.lex.pl/#/commentary/587788765/586205/pietrzak-aldona-red-prawo-przedsiebiorcow-komentarz?pit=2019-08-14&cm=URELATIONS; dostęp z 16.08.2019 r.
2. Lubeńczuk G., Sikora K., Ustawa o transporcie drogowym, komentarz, Warszawa 2013
3. Odachowski J., Ciągłość działalności gospodarczej, Glosa 2003, nr 9
4. Powałowski A., Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, komentarz, Warszawa 2009
5. Szydło M., Swoboda działalności gospodarczej, Warszawa 2005
6. Zyb M., Sieradzka M., Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, komentarz, Warszawa 2013