Rozkład władzy w łańcuchach dostaw

W teorii dominacji przedsiębiorstwa autorstwa Perroux, podstawowym elementem odgrywającym ogromną rolę w koordynacji organizacji gospodarki jest władza (siła), którą ma państwo i jaką w różnym stopniu mają przedsiębiorstwa. Władza wynika nie tylko ze struktur rynkowych (udziału, wyróżnienia się na rynku) czy z kompetencji i zasobów, ale przede wszystkim z różnych efektów wpływu, pociągania, dominacji i absorpcji, jakie jednostki (przedsiębiorstwa) mogą wywierać na inne jednostki i na całą gospodarkę. Granicą przedsiębiorstwa jest opór władzy innych przedsiębiorstw. W myśl tej teorii można powiedzieć, że każde przedsiębiorstwo dąży do uzyskania jak największej siły (władzy) w gospodarce. Wiele terminów i pojęć w nauce o zarządzaniu jest zapożyczonych z innych obszarów nauki, na przykład socjologii czy psychologii. Tak więc, pomimo braku zdefiniowania pojęcia władzy, na gruncie nauk o zarządzaniu potocznie używa się tego pojęcia dla określenia dominacji czy kontroli jednych przedsiębiorstw przez drugie. Wystarczy przyjrzeć się formie organizacyjnej jaką jest koncern. Na przykładzie koncernu można zwrócić uwagę na niepokrywanie się dwóch kategorii przedsiębiorstwa: ekonomicznej i prawnej. Części składowe koncernu spółki córki i spółki wnuczki, jako posiadające zdolność do działań prawnych, są przedsiębiorstwami pod względem prawnym, natomiast spółka matka, dysponująca pełnią praw ekonomicznych, jest przedsiębiorstwem pod względem ekonomicznym. Wielu autorów pojmuje koncern nie jako przedsiębiorstwo, lecz związek przedsiębiorstw. Choć poszczególne części koncernu są prawnie samodzielnymi podmiotami gospodarczymi (przedsiębiorstwami koncernu), to jednak - jeżeli nie prawnie, to faktycznie - ograniczona jest ich samodzielność (autonomia decyzyjna) i odpowiedzialność za wyniki ekonomiczne. Prawdziwym gospodarzem czynników produkcji i głównym decydentem w najważniejszych sprawach jest zarząd koncernu (zarząd przedsiębiorstwa matki), a nie zarządy jego poszczególnych części (przedsiębiorstw córek). Czyli można z tego wywnioskować, że spółka matka podejmuje władcze decyzje w stosunku do spółek córek, co odpowiada ekonomicznej kategorii przedsiębiorstwa. Tak więc koncern jest swego rodzaju siecią, w której dochodzi do nierównowagi władzy, ale z zastrzeżeniem, że chodzi tu o władzę w wymiarze ekonomicznym, a nie prawnym. Tak samo ujmowana jest dominacja/kontrola określana jako wpływ władzy w łańcuchach dostaw według paradygmatu koordynacji rynkowej Sulejewicza. Czym jest w takim razie rozkład władzy międzyorganizacyjnej?

Władza, jak już wcześniej wspomniano, to sposób wywierania wpływu na zachowania innych i w wypadku organizacji może pochodzić z wielu różnych źródeł. Takim źródłem mogą być posiadane zasoby, których potrzebuje inna organizacja. W sytuacji takiej silnej, jednostronnej zależności, przedsiębiorstwa zwykle zachowują się względem siebie inaczej niż wtedy, kiedy są one od siebie uzależnione lub względnie niezależne (Salancik, Porter). Według autorów "Syntezy Strategii" można wyróżnić następujące układy sił występujące w relacjach międzyorganizacyjnych:

• wzajemną niezależność,
• nierównorzędną niezależność,
• wzajemną zależność,
• nierównorzędną zależność.

Podobny rozkład władzy przedstawiają Maloni i Benton definiując władzę jako zdolność jednej firmy (określanej jako źródło - source) do wpływania swoimi zamiarami i działaniami na inną firmę (określaną jako obiekt - target). French i Raven byli jednymi z pierwszych, którzy badali zagadnienie władzy i jej podstaw w łańcuchach dostaw. Według tych autorów, podstawowym założeniem było wyróżnienie dotyczące 5 podstawowych źródeł władzy gospodarczej: władzy formalnej, nagradzania, przymusu, charyzmy oraz wiedzy eksperckiej.
Władza formalna jest związana z pozycją formalną w strukturze. Odnosi się do prawa definiowania zadań dla podwładnych, które muszą zostać przez nich wykonywane z powodu istnienia obowiązku wypełniania poleceń przełożonych. Wszyscy, którzy włączają się do organizacji formalnej godzą się na dystrybucję władzy przez nią, przez zwierzchników i przepisy.

Nagradzanie jest uzależnione od możliwości sprawowania kontroli danego kierownika nad rzadkimi zasobami w organizacji. Pieniądze i awans są typowymi przykładami wartościowych nagród, które powodują wykonywanie służbowych poleceń przez podwładnych, mających wpływ na nagrodę.

Artykuł pochodzi z czasopisma "Logistyka" 1/2012.