Logistyka trzeciej fali. Koncepcja trzech fal rozwoju cywilizacyjnego

Ten kolorowy świat produktów, towarów i usług swoją rynkową ekspansję w dużej mierze zawdzięcza sprawnej i skutecznej logistyce, która pełniąc służebne funkcje usługowe wobec nadrzędnych systemów zaopatrzeniowo - produkcyjno - dystrybucyjnych, najogólniej mówiąc, z jednej strony gwarantuje dostawy materiałów zaopatrzeniowych, z drugiej zajmuje się dostarczaniem w kanałach dystrybucji wyrobów gotowych i towarów do końcowych ogniw konsumenckich. Optymalnie zorganizowane przepływy fizyczne surowców, materiałów i towarów realizowane są w strukturze logistycznego łańcucha dostaw, którego podstawowym ogniwem funkcjonalnym są binarne operacje transportowo - magazynowe. Odpowiednio zorganizowany i sterowany logistyczny łańcuch dostaw jest koniem roboczym współczesnego biznesu i w dużej części stanowi o rynkowej konkurencyjności podmiotów prowadzących działalność gospodarczą.

Aktualny poziom rozwoju technologii logistycznych jest pochodną naturalnych procesów dziejowych, jakie ewolucyjnie i rewolucyjnie przebiegały w różnych epokach i systemach społeczno - gospodarczych na przestrzeni materialnej kultury społeczeństwa ludzkiego. Na pierwszoplanowe znaczenie poziomu materialnego rozwoju ludzkości zwraca uwagę prawie każda definicja tak kardynalnego pojęcia, jakim jest pojęcie cywilizacji. Jakość życia i standardy cywilizacyjne w najwyższym stopniu determinuje więc poziom rozwoju nauki i zaawansowanie technologiczne danej epoki. W dalszej części problematykę rozkwitu cywilizacyjnego społeczeństw, w aspekcie udziału technologii logistycznych, będziemy rozpatrywać według tofflerowskiej koncepcji trzech fal, która bardzo plastycznie i niezwykle sugestywnie ujmuje dzieje gatunku ludzkiego jako pochodną postępu naukowo - technicznego. Według kryteriów historyczno - socjologiczno - gospodarczych w znanym dziejopisie cywilizacji, można wyróżnić trzy zasadnicze etapy (fale) rozwoju gatunku ludzkiego, obejmujące odpowiednio: społeczeństwo rolnicze (agrarne, pierwotne), społeczeństwo przemysłowe (industrialne, techniczne) i społeczeństwo informacyjne (technologiczne). Niezwykła trafność podejścia Alvina i Heidi Tofflerów polega na tym, że operując terminem fali świadomie zatarli jakiekolwiek granice między poszczególnymi epokami cywilizacyjnymi, gdyż trudno doszukać się tam radykalnych kamieni milowych, czy jakichkolwiek czasowych determinant. Ciągłość ruchu falowego doskonale koresponduje z ciągłością ludzkich pokoleń i ich cywilizacji.

Z pewnym uproszczeniem można przyjąć, że przełomowym splotem wydarzeń zwiastujących zmierzch społeczeństwa agrarnego i narodziny drugiej fali, były wielkie odkrycia geograficzne, rewolucyjne wynalazki techniczne epoki Odrodzenia i Renesansu oraz nowe stosunki społeczne, związane z masowymi migracjami ludności do ośrodków przemysłowych oraz powstanie nowej klasy robotniczej. Technologicznym detonatorem tych tendencji było zapewne wynalezienie silnika parowego (J. Watt, 1769 r.), potem silnika spalinowego (R. Diesel, 1897 r.), dalej całej gamy silników elektrycznych (W. Siemens, 1866 r.), aż do epokowego odkrycia energii atomowej (A. Einstein, 1916 r.) i budowy pierwszych elektrowni atomowych (USA, 1958 r.). Symbolicznym wyznacznikiem trzeciej fali było niewątpliwie pojawienie się w roku 1945 pierwszego komputera cyfrowego "ENIAC", który dysponował własnym, autonomicznym systemem operacyjnym i realizował zlecane mu oprogramowanie użytkowe. Szkoda tylko, że w każdym przypadku pierwotnymi, źródłowymi nośnikami energii są ciągle naturalne surowce energetyczne, z reguły surowce kopalne, takie jak węgiel, ropa, gaz, a także uran, czy pluton. Niestety są to naturalne zasoby przyrody, których potencjał wydobywczy jest ograniczony. Zbawienna energia jądrowa oparta jest ciągle na surowcach kopalnych, a perspektywy masowego wykorzystania do jej produkcji elementarnego pierwiastka wszechświata, jakim jest wodór, są ciągle tylko teoretyczne. Tak czy inaczej, silniki i związany z nimi transport stymulowały prawie do końca XX wieku rozwój cywilizacyjny społeczeństw.

Procesy, usługi i standardy szeroko rozumianej logistyki towarzyszą gatunkowi ludzkiemu chyba od zarania jego cywilizowanych dziejów. Stosownie do koncepcji trzech tofflerowskich fal rozwoju społeczno-gospodarczego, istniejąca w tych strukturach logistyka może być opatrzona odpowiednio przymiotnikiem: logistyka I fali, logistyka II fali i logistyka III fali.

Logistyka I fali była ukierunkowana na spełnienie wymagań społeczeństwa agrarnego i gospodarki ściśle związanej z uprawą ziemi, rolnictwem, a wcześniej ze zbieractwem, myślistwem i innymi naturalnymi procesami podtrzymującymi życiowe funkcje ówczesnych społeczeństw. Tak nieodzowne w ludzkiej działalności sposoby pokonywania przestrzeni i czasu były oczywiście równie prymitywne i ograniczone, jak całe kultury materialne tych społeczeństw. Podstawowym warsztatem produkcyjnym była ziemia, a produktem jej owoce, których sztuczna produkcja dawała człowiekowi coraz więcej bezpieczeństwa i perspektyw rozwojowych. Im bardziej produkcja i konsumpcja oparte były na sztucznych technologiach wymyślonych przez człowieka, tym większe wymagania stawiane były kolejnym generacjom logistyki. Coraz bardziej sprawne i niezawodne technologie logistyczne otwierały przed człowiekiem nowe horyzonty poznawcze, ale także nowe obszary ekspansji społecznej i gospodarczej.

Logistyka II fali realizowała misję wielkoprzemysłowej strategii rozwojowej szybko industrializującego się społeczeństwa przemysłowego. Musiała obsługiwać wielkie, masowe przepływy dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych, których różnorodność asortymentowa ciągle rosła i generowała kolejne technologie logistyczne. Do wielkich regionów przemysłowych były dowożone z reguły z odległych kolonii i terytoriów zamorskich ogromne góry surowców i innych materiałów zaopatrzeniowych. Stamtąd natomiast transportowane były niezliczone dobra i produkty przemysłowe do różnych odbiorców coraz bardziej oddalonych przestrzennie od miejsc produkcji.
Rewolucyjnym wynalazkiem był standardowy kontener TEU jako uniwersalna jednostka ładunkowa, stosowana początkowo głównie w transporcie morskim. Standaryzacja jednostek ładunkowych doprowadziła do powstania znormalizowanej palety, co zdecydowanie usprawniło i przyspieszyło przeładunki. W ślad za tymi jednostkami ładunkowymi zaczęły pojawiać się różne urządzenia techniczne i pojazdy projektowane specjalnie do ich obsługi. Dzięki tego typu wynalazkom i innym technologiom, logistyka II fali mogła sprostać wysokim wymaganiom ilościowym i jakościowym wielkoprzemysłowej cywilizacji towarowej.

Artykuł pochodzi z czasopisma "Logistyka" 1/2010.