Nowe trendy w logistyce: logistyka odzysku, a ekologistyka

W trakcie rozmów partnerów w ramach łańcucha dostaw, często poruszane są tematy związane ze zwrotami produktów, z powrotem w ramach danego łańcucha opakowań zwrotnych bądź opakowań do recyklingu. Dyskusje te traktowane są w sposób marginalny, bez świadomości faktycznego znaczenia kosztów tych operacji w ramach wszystkich kosztów logistycznych ponoszonych przez firmy. W praktyce ich znaczenie nie jest tak znikome, a czas i środki finansowe, które firmy poświęcają na rozwiązywanie problemów związanych z tymi zagadnieniami, są znaczne.

Zacznijmy od zdefiniowania obszarów badawczych, które dotyczą poruszanych zagadnień. W literaturze przedmiotu spotykamy dwa pojęcia: reverse logistics, tłumaczone często niesłusznie, jako logistyka zwrotna, odwrotna, utylizacji, recyrkulacji, czy po prostu strefa zwrotu oraz green logistics, tłumaczona jako ekologistyka. Proponowane dla pojęcia reverse logistics tłumaczenie to logistyka odzysku. Zasadności takiego podejścia należy upatrywać w podwójnym znaczeniu słowa odzysk: potocznym, gdzie odzysk to "odzyskiwanie czegoś z tego, co już było wykorzystywane" oraz ustawowym, gdzie odzysk definiuje się jako "wszelkie działania, nie stwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania". Zarówno oznaczenia logistyka zwrotna jak i strefa zwrotu nie uwzględniają faktu, iż działanie to ma na celu "odzyskanie" wartości tkwiącej w danym produkcie bądź opakowaniu, także wartości w postaci zadowolenia klienta. Logistyka odwrotna sugeruje, zgodnie z definicją słowa odwrotny, czyli "taki, który ma cechy przeciwne do czegoś, ma odwrotny cel, odwrotny rezultat", że jest to działanie przeciwne do zamierzonego celu, a więc ma zawarty w sobie wydźwięk pejoratywny. Logistyka utylizacji sugeruje, iż odzyskiwane produkty i/lub opakowania zostaną unicestwione, zgodnie ze znaczeniem słowa utylizacja i zasadami funkcjonowania zakładów utylizacji. Logistyka recyrkulacji sugeruje, że pewien produkt, bądź opakowanie krąży wielokrotnie w ramach zamkniętej pętli łańcucha dostaw. Zjawisko to mogłoby prowadzić np. do downcyclingu, czyli znacznego pogorszenia się jakości produktu końcowego w wyniku obniżenia się jakości surowca wtórnego. Spadek jakości związany ze zmieszaniem się surowców wtórnych, wykorzystywanych po raz pierwszy, z tymi wielokrotnie eksploatowanymi, obniża jakość produktu końcowego i finalnie może stać się niebezpieczne dla życia i zdrowia człowieka. Natomiast reverse logistics (logistyka odzysku) to "proces planowania, implementacji i kontrolowania skutecznego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, półproduktów i produktów gotowych wraz z powiązanymi z tymi przepływami informacjami od miejsca konsumpcji do miejsc pochodzenia w celu odzyskania wartości bądź właściwego zagospodarowania", co ostatecznie stanowi argument przemawiający za proponowaną formą stosowania polskiego tłumaczenia tegoż terminu. Green logistics, słusznie nazywana ekologistyką, to "realizacja optymalnych rozwiązań w zakresie zbiórki, gromadzenia, usuwania i kierowania do utylizacji lub nieuciążliwej dla środowiska i społeczeństwa likwidacji odpadów różnych rodzajów", w tym odpadów opakowaniowych. Ekologistyka zajmuje się przede wszystkim niwelowaniem negatywnego wpływu logistyki na środowisko naturalne. Mogą to być działania związane z projektowaniem opakowań w sposób zapewniający minimalizację surowców niezbędnych do ich wytworzenia, ponownym wykorzystywaniem opakowań, redukcją energii i zanieczyszczeń związanych z transportem oraz recyklingiem odpadów opakowaniowych. W gestii logistyki odzysku pozostaje obsługa powrotu towarów związana z uszkodzeniami, sezonowością produktów, odsprzedażą, różnego rodzaju zwrotami od klientów, niwelowaniem nadwyżki magazynowej. Obrazowo związki między oba obszarami badawczymi można określić w sposób przedstawiony na rys. 1.