Wybrane aspekty zarządzania ryzykiem w łańcuchach dostaw

Globalizacja powoduje, że łańcuchy dostaw stają się coraz bardziej złożone Do późnych lat osiemdziesiątych nacisk kładziony był na produkcję i sprzedaż produktów dla rynków chronionych odrębnym prawem. Stworzenie wspólnego rynku było bodźcem do centralizacji i racjonalizacji sieci produkcji, "wymusiło" wzrost poziomu standaryzacji, pomagając jednocześnie w osiąganiu korzyści wynikających z zastosowania ekonomii skali. Działalność produkcyjna ewoluowała od skupiającej się na technologii stosowanej "pomiędzy czterema ścianami", w kierunku koncentracji na łańcuchach dostaw. Kierunek tych zmian związany był przede wszystkim z polityką wprowadzania nowego produktu na rynek, skłaniającą przedsiębiorstwa do wyjścia poza swoje własne ograniczenia i zwrócenia uwagi na lepszą koordynację i integrację wszystkich działań w zakresie tzw. łańcucha wartości. To ważne i trudne w realizacji zadanie, bowiem liczba partnerów zaangażowanych w dostarczanie produktów do końcowego odbiorcy rośnie (każde z przedsiębiorstw wnosi swój indywidualny wkład w wartość produktu oferowanego finalnemu odbiorcy). Części tej bardzo złożonej "układanki" usiłuje się porządkować w ramach tzw. zarządzania łańcuchami dostaw. Jednocześnie wraz z powstaniem tej koncepcji zaczęto bardzo szeroko postrzegać łańcuch dostaw [3], [4].

Podstawę każdego łańcucha dostaw tworzą obecnie:

a) procesy obejmujące działania powodujące wzrost wartości dodanej, jak logistyka, rozwijanie nowego produktu, zarządzanie wiedzą,

b) struktury organizacyjne -

gdy analizuje się charakter stosunków występujących w przedsiębiorstwach o zróżnicowanej strukturze (np. zintegrowanej pionowo lub sieciowej),

c) technologie umożliwiające realizację zadań, obejmujące zarówno technologie procesu, jak i informacji.

Charakterystyczną cechą współczesnych przedsiębiorstw jest dążenie do wzrostu elastyczności w reagowaniu na potrzeby rynku. Otwarcie się na klienta i kompleksowość świadczonych usług prowadzi do wzrostu wydajności i skuteczności, zwiększa jednak zależność firm od globalnej infrastruktury finansowej, operacyjnej i handlowej.

W tym kontekście wyzwaniem dla współczesnych łańcuchów dostaw jest znalezienie "złotego środka" pomiędzy dostępnością produktu, wysokością kosztów oraz właściwym zarządzaniem aktywami (majątkiem przedsiębiorstwa) w sytuacji, gdy znane są zagrożenia nieodłącznie z tą działalnością związane (rys. 1).

U podstaw pojawiającego się wówczas ryzyka znajdują się takie zjawiska jak: brak dopasowywania podaży do popytu (jako główna przyczyna ryzyka operacyjnego) oraz występowanie różnorodnych zakłóceń, które wynikać mogą bądź z działań celowych (np. ataki terrorystyczne), bądź z czynników przypadkowych (klęski żywiołowe, katastrofy naturalne), nie mówiąc o ryzyku walutowym, ryzyku wynikającym ze zmiennych uregulowań prawnych i ryzyku związanym z jakością wymienianych między przedsiębiorstwami informacji. Podstawowym problemem w zarządzaniu łańcuchem dostaw jest efektywna koordynacja podaży i popytu W wielu dziedzinach przemysłu innowacyjne technologie przyspieszyły cykl, w którym nowy produkt, proces i nowe struktury są wprowadzane. Paradoksalnie zwiększa to ryzyko niedopasowania podaży do popytu (zróżnicowane poziomy organizacyjne przedsiębiorstw w łańcuchu dostaw). Kluczowym zagadnieniem zarządzania łańcuchem dostaw pozostaje jednak unikanie zjawiska "bullwhip effect", w którym to opóźniona albo zakłócona informacja prowadzi do wzrostu zmienności popytu wzdłuż łańcucha dostaw, a w dalszej kolejności do ponoszenia niepotrzebnych kosztów związanych z brakami, niedotrzymywaniem terminów, niedostatecznym wykorzystaniem możliwości składowania itp. Tzw. szczupłe łańcuchy dostaw znacznie zwiększają to ryzyko. Wdrożenie bardzo wydajnych systemów informatycznych (Web-enable ERP Systems) i wysiłki podejmowane w celu zredukowania kosztów całkowitych łańcucha dostaw prowadzą do zmniejszenia ilości zapasów. Mimo, iż następuje redukcja kosztów utrzymania zapasów przedsiębiorstwa, mogą odczuwać negatywne konsekwencje "odchudzania" w sytuacji, gdy nie są w stanie zareagować na zmieniające się potrzeby rynku. Można domniemywać, że wraz ze zwiększającym się tempem zmian w przemyśle, globalizacją, skróceniem cykli życiowych produktów, przeciążeniem systemów i rozwojem nowych rynków, efektywność zarządzania "szczupłym" łańcuchem dostaw staje się mniej ważna, niż jego zdolność do zaspokajania zmiennego popytu (elastyczność).