Pakiet mobilności a wynagrodzenia kierowców

Pakiet mobilności został opublikowany w dzienniku urzędowym Unii Europejskiej w dniu 31.07.2020 r., a cześć jego postanowień weszła w życie już 20 sierpnia 2020 r. Pozostałe przepisy, m.in. dotyczące kabotażu, inteligentnych tachografów, uregulowań dla transportu o dmc poniżej 3,5 tony oraz delegowania kierowców, zyskają moc obowiązującą z upływem 18 miesięcy od dnia opublikowania.

W dniu 2 lutego 2022 roku zaczną tym samym obowiązywać przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1057 z dnia 15 lipca 2020 r. ustanawiającej przepisy szczególne w odniesieniu do dyrektywy 96/71/WE i dyrektywy 2014/67/UE dotyczącej delegowania kierowców w sektorze transportu drogowego oraz zmieniającej dyrektywę 2006/22/WE w odniesieniu do wymogów w zakresie egzekwowania przepisów oraz rozporządzenia (UE) nr 1024/2012. Zawierają one rozwiązania szczególne dotyczące delegowania kierowców w sektorze transportu drogowego oraz regulują między innymi kwestie uznania przedstawicieli tej grupy zawodowej jako pracowników delegowanych. Wskazują też sytuacje, w których kierowcy pracownikami delegowanymi nie będą.

Przepisy dotyczące delegowania kierowców, wymagają zaimplementowania do porządków prawnych poszczególnych krajów członkowskich. W związku z tym obowiązuje okres przejściowy - początkowo 18 miesięczny, czas jednak biegnie i obecnie pozostało jedynie 12 miesięcy. Oznacza to, że nowe przepisy mające zastosowanie do kierowców wejdą w życie w lutym 2022 roku. Natomiast przepisów wykonawczych należy spodziewać się pod koniec roku 2021. Przewidywana jest aktualizacja dyrektywy o delegowaniu nr 96/71/WE z 1996 r. oraz dyrektywy wdrażającej nr 2014/67/UE. Tak więc najbardziej dolegliwa zmiana dla polskich przedsiębiorstw - dyrektywa o pracownikach delegowanych wprowadzająca zasadę jednakowej płacy za tę samą pracę w tym samym miejscu - w lutym 2022 r.
Zgodnie z pakietem mobilności rozliczeniom wynagrodzeń zgodnym z zasadami kraju przyjmującego mają podlegać przewozy kabotażowe (czyli transport ładunku pomiędzy punktami odbioru znajdującymi się w innym państwie członkowskim (Unii Europejskiej lub EFTA) niż kraj, w którym przewoźnik założył działalność gospodarczą) oraz przewozy cross-trade (czyli przewóz ładunków pomiędzy dwoma krajami przez przewoźnika nie mającego siedziby w żadnym z tych państw). Natomiast zwolnienie z zasad delegowania kierowców obowiązywać będzie przy wykonywaniu przewozów tranzytowych oraz przewozów bilateralnych.

Na podstawie przepisów dyrektywy 96/71/WE oraz dyrektywy (UE) 2018/957 w wynagradzaniu kierowców nastąpi swoista "rewolucja", Nie wystarczy bowiem, tak jak dotychczas wypłacanie kierowcom minimalnego wynagradzania obowiązującego w kraju przyjmującym, a do prawidłowego rozliczania wynagrodzeń pracowników konieczne będzie stosowanie:
- przepisów ustawowych kraju przyjmującego,
- ogólnych przepisów wykonawczych - dyrektywy o delegowaniu,
- lokalnych przepisów administracyjnych,
- przepisów branżowych i związkowych układów zbiorowych,
- orzeczeń arbitrażowych.

Fundamentalną zmianą jest wprowadzenie postanowieniami dyrektywy (UE) 2018/957 przepisów uniemożliwiających zaliczanie składników wynikających z podróży służbowych (w transporcie to przede wszystkim diety i ryczałty za nocleg) w skład wynagrodzenia kierowcy. Co to oznacza? Unijny ustawodawca postanowił, że przy wykonywaniu przewozów kabotażowych oraz typu cross-trade, kierowcę trzeba będzie traktować jak pracownika delegowanego, do którego zastosowanie będą miały rozwiązania przyjęte w dyrektywie 96/71/WE oraz dyrektywie 2018/957, której postanowienia weszły w życie 30 lipca 2020 r. Zgodnie z tymi przepisami pracownikowi delegowanemu za czas pracy wykonanej za granicą przysługiwać będzie nie jak do tej pory tylko płaca minimalna, ale pełne wynagrodzenie określone przepisami powszechnie obowiązującymi oraz przepisami branżowymi kraju przyjmującego. Pojęcie wynagrodzenia zostało w przepisach wyżej wymienionych dyrektyw określone jako przewidziane w krajowym ustawodawstwie oraz umowach zbiorowych (układach zbiorowych pracy, układach branżowych, czy porozumieniach zbiorowych), określane zgodnie z krajowym ustawodawstwem i praktyką państwa, na którego terytorium pracownik jest delegowany. Oznacza to, że w skład wynagrodzenia kierowcy powinny być zaliczone wszystkie elementy składowe wynagrodzenia obowiązkowe na mocy krajowych przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych, lub na mocy umów zbiorowych lub orzeczeń arbitrażowych, które zostały uznane za powszechnie stosowane w danym państwie należącym do Unii Europejskiej.

Niestety to nie koniec niekorzystnych dla polskich przewoźników zmian. Przepis art. 3 ust. 7 dyrektywy 96/71/WE określa, że dodatki z tytułu delegowania uznaje się za część wynagrodzenia, chyba że są wypłacane jako zwrot wydatków faktycznie poniesionych w związku z delegowaniem, takich jak koszty podróży, wyżywienia i zakwaterowania. W przypadku gdy warunki zatrudnienia mające zastosowanie do stosunku pracy nie określają, czy i które składniki dodatku z tytułu delegowania są wypłacane w formie zwrotu wydatków faktycznie poniesionych w związku z delegowaniem, które natomiast są częścią wynagrodzenia, cały dodatek uznaję się za zwrot tych wydatków. Oznacza to, że jakikolwiek dodatek z tytułu podróży służbowej nie będzie mógł być składnikiem płacy i zostać zaliczony do wynagrodzenia.
W związku z powyższym szacuje się, że po wejściu w życie pakietu mobilności w zakresie delegowania koszty pracownicze dla polskich przedsiębiorców mogą wzrosnąć nawet o 30-40 procent. Skąd taka zmiana ? W związku z tym, że brak będzie możliwości zaliczania w skład wynagrodzenia należności z tytułu delegacji pracownika, firmy będą zobligowane odprowadzać od całości wynagrodzenia należnego kierowcom składki na ubezpieczenie społeczne oraz na podatek dochodowy.

Wobec powyższego powstaje pytanie co z obowiązkiem wypłacania kierowcom należności z tytułu podróży służbowych, do czego polscy przedsiębiorcy są zobowiązani na mocy powszechnie obowiązujących przepisów polskiego prawa pracy? Zgodnie z przepisem szczególnym, jakim dla grupy zawodowej kierowców jest ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców, kierowcy w podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych w przepisach art. 775 § 3–5 Kodeksu pracy (art. 21 a ww. ustawy). Zatem polski przedsiębiorca jest zobligowany wypłacać swoim kierowcom zarówno diety jak i ryczałty za nocleg. Natomiast zarówno przepisy kodeksu pracy, jak też wydanego zgodnie z delegacją ustawową rozporządzenia z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej nie stanowią, które części należności z tytułu podróży służbowej są zwrotem za faktycznie poniesiony wydatek - tak więc uznać należy, że całość należności z tytułu delegacji jest zwrotem wydatków z tytułu podróży służbowej. Jest to skrajnie niekorzystne unormowanie dla polskich przedsiębiorców transportowych, ponieważ w momencie wejścia w życie przepisów pakietu mobilności w lutym 2022 r. zgodnie z nadal obowiązującymi przepisami krajowymi pracodawcy będą musieli wypłacać kierowcom należności z tytułu podróży służbowych, których na podstawie przepisów unijnych nie można będzie zaliczyć do wynagrodzenia wypracowanego w państwie członkowskim, gdzie kierowca wykonywał pracę. Spowoduje to konieczność wypłaty kierowcy dodatkowego wynagrodzenia (stanowiącego różnicę pomiędzy wynagrodzeniem polskim i wynagrodzeniem wypracowanym poza granicami) tytułem pracy za granicą i de facto znacznie zwiększy koszty pracy dla polskich przedsiębiorstw transportowych. W związku z powyższym konieczne i wskazane jest podjęcie działań przez ustawodawcę i przygotowanie odpowiednich zmian w polskim prawie pracy, szczególnie w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców, które to zmiany dostosowałyby polski system wynagradzania kierowców do wymagań jakie nakładają przepisy dyrektywy 96/71/WE oraz dyrektywy 2018/957.

Kolejny problem, na jaki natrafią polscy przewoźnicy, to dostępność do przepisów prawa pracy obowiązujących w kraju przyjmującym. Trzeba będzie prawidłowo naliczyć wynagrodzenie kierowcy i jednocześnie nie narazić się na bardzo wysokie kary instytucji kontrolujących krajów Unii Europejskiej. Konieczne będzie stosowanie odpowiednich przepisów prawa pracy kraju przyjmującego. Przypomnijmy, że chodzi nie tylko o przepisy powszechnie obowiązujące (takie jak - w warunkach polskich - kodeks pracy, ustawy i rozporządzenia okołokodeksowe), ale także o lokalne przepisy administracyjne, przepisy branżowe i związkowe układy zbiorowe oraz orzeczenia arbitrażowe. Nasuwa się kolejne pytanie o dostępność tych przepisów oraz o ich prawidłowe przetłumaczenie na język polski. Przepisy ww. dyrektyw zobowiązują państwa członkowskie do publikacji informacji o warunkach zatrudnienia na jednej oficjalnej krajowej stronie internetowej w taki sposób, aby obejmował on wykaz elementów składowych wynagrodzenia, które uznano za obowiązkowe, a także dodatkowe warunki zatrudnienia. Pozostaje mieć nadzieję, że takie oficjalne informacje będą powszechnie dostępne. Nie ulega wątpliwości, że wszytko to znacznie skomplikuje i utrudni rozliczenia wynagrodzeń. Mające nastąpić zmiany związane z delegowaniem na pewno będą stanowić wyzwanie dla polskich przedsiębiorstw transportowych, ponieważ będą od nich wymagały znajomości obcego prawa, regulacji branżowych, co utrudni przeliczenie wynagrodzenia kierowcy oraz będzie wiązało się ze zwiększonymi kosztami ustalenia zasad obliczania wynagrodzenia, gdyż zorientowanie się w gąszczu zagranicznych przepisów będzie niezwykle czasochłonne, jak też może stanowić wyzwanie interpretacyjne.

Prawodawca unijny w przepisach pakietu mobilności nie wprowadził żadnych zmian w zakresie definiowania czynności (aktywności) wykonywanych przez kierowcę oraz zmiany zasad wynagradzania tych aktywności. Odpowiedzi w jaki sposób i w jakiej wysokości powinien być wynagradzany kierowca znajdziemy w przepisach obowiązujących w konkretnym państwie członkowskim. Jeżeli chodzi o przepisy polskie na dzień dzisiejszy nie wprowadzono żadnych zmian w ustawie o czasie pracy kierowców oraz w kodeksie pracy, które to zmiany określałyby inne podejście do obliczania wynagrodzenia kierowców.

Obecnie cała branża transportowa niecierpliwie oczekuje na działania ustawodawcy oraz rządzących w zakresie określenia tego, czy kierowcy delegowanemu w rozumieniu prawa unijnego przysługiwać mają należności z tytułu podroży służbowych. Przedsiębiorcy oczekują podjęcia działań, które pozwoliłyby na zoptymalizowanie wynagrodzeń polskich kierowców i sprawiłyby, że polski transport międzynarodowy nadal byłby konkurencyjny. Być może zmiany prawa pójdą w kierunku wprowadzenia różnego rodzaju dodatków (np. rozłąkowych), które na mocy przepisów podatkowych zostałyby zwolnione z podatku dochodowego oraz opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Jednocześnie powstaje pytanie na ile rządzący zainteresowani są w korzystnych dla sektora transportowego zmianach podatkowych - wszak zwolnienie z części opodatkowania wynagrodzeń wypłacanych kierowcom spowoduje zmniejszenie wpływów do budżetu państwa.

Uregulowania pakietu mobilności w założeniu unijnego ustawodawcy mają zagwarantować równe zasady uczestnictwa na rynku transportowym wszystkim przedsiębiorcom państw członkowskich. Uregulowania te oznaczać mają równe zasady, równe warunki i równe możliwości - natomiast to, czy w praktyce takie brzmienie przepisów okaże się dla wszystkich równe, a co za tym idzie właściwie i korzystne, będziemy mogli ocenić dopiero po ich wejściu w życie i to za pewien czas. Obecnie znaczna część z nich, szczególnie tych dotyczących oddelegowania, powoduje uzasadnione wątpliwości i obawy o to jak transport międzynarodowy, wykonywany przez polskie firmy, będzie wyglądał po ich wejściu w życie. Nikt już chyba nie ma wątpliwości, iż nowe przepisy zostały wymierzone w prężnie rozwijające się przedsiębiorstwa transportowe Europy Wschodniej. Powstaje pytanie jak sobie one poradzą w nowej rzeczywistości. Nie sposób uniknąć obaw i wątpliwości co do rozwiązań dotyczących delegowania dla kierowców zawartych w unijnym prawie, ponieważ dopiero z upływem czasu i funkcjonowania w obrocie prawnym, otrzymamy odpowiedź na pytanie, jak zmienił się rynek dla przedsiębiorstw transportowych oraz jak polskie podmioty poradziły sobie ze stosowaniem nowych przepisów.