Utylizacja produktów leczniczych z domowej apteczki. Aspekty prawne, logistyczne i ekologiczne

Pacjenci powinni pamiętać, że producenci gwarantują jakość, bezpieczeństwo i skuteczność leków do momentu aż nie upłynie ich termin ważności, o ile są one przechowywane zgodnie z instrukcją. Po tym okresie nie można mieć gwarancji, że lek będzie działać zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem. Niestety konsumenci leków nie zawsze mają świadomość, w jaki sposób postępować w przypadku leków przeterminowanych z domowej apteczki. Dodatkowo, badania prowadzone w Polsce i na świecie pokazują, że wiedza na temat negatywnych skutków rozkładu leków w przypadku ich nieodpowiedniego składowania w środowisku jest nadal niewystarczająca. Tymczasem jedna tabletka leku przeciwbólowego może zawierać 500 mg paracetamolu. Jeśli w domowej apteczce znajdzie się jedno przeterminowane opakowanie tego leku, liczące 50 tabletek, wówczas musimy się pozbyć blisko 25 g substancji czynnej. To ilość, która w przypadku większej skali może mieć realny negatywny wpływ na środowisko. Badania próbek wody z rzek w okolicach Madrytu w Hiszpanii wykazały obecność paracetamolu w stężeniu 188÷2813 ng/dm³.
Leki wyrzucane do zwykłych odpadów komunalnych wpływają negatywnie na środowisko, ponieważ mogą być wchłaniane przez glebę i trafiać do zbiorników wodnych. W efekcie będą one oddziaływały na uprawę, a pośrednio na przemysł spożywczy, żywe organizmy znajdujące się w wodach i na wodę pitną. Wyniki badań pokazują, że w wodach powierzchniowych często można wykryć wiele substancji leczniczych, w tym leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, antybiotyków, hormonów oraz leków przeciwpadaczkowych. Te substancje mogą mieć negatywny wpływ również na wszelakie gatunki roślin. Dlatego tak ważna jest prawidłowa utylizacja przeterminowanych leków, do czego pacjentów zachęca m.in. Ministerstwo Zdrowia.

Jaki jest zatem właściwy sposób postępowania w przypadku przeterminowanych leków z domowej apteczki? Od 2007 roku istnieje możliwość bezpłatnego umieszczania przeterminowanych leków w specjalnych pojemnikach, zwanych konfiskatorami. Są one skonstruowane w taki sposób, aby uniemożliwić ewentualne przeciekanie, jak również dostęp do ich zawartości osobom niepożądanym. Takie pojemniki dostępne są m.in. w niektórych aptekach, urzędach, przychodniach bądź szpitalach. Warto podkreślić jednak, że apteki nie mają obowiązku gromadzenia i przekazywania do utylizacji leków, które nie zostały przez nie zakupione. Jeśli apteka bądź punkt apteczny chce prowadzić zbiórkę przeterminowanych leków, zgłasza to do urzędu gminy. To gminy są odpowiedzialne za działania związane z odpadami komunalnymi i podpisują porozumienia z aptekami oraz przychodniami, w których bezpłatnie udostępniane są miejsca na konfiskatory.
Informacje o punktach zbiórki przeterminowanych leków dostępne są na stronach internetowych urzędów gmin. Specjalne zbiorniki odbierane są z tych punktów przez specjalistyczne firmy, a następnie trafiają do miejsca, w którym są w bezpieczny sposób utylizowane. Opróżnianie konfiskatorów oraz dalszą utylizację leków przeprowadza już konkretna, wyspecjalizowana firma. Firma posiadająca zezwolenie na zbieranie odpadów może je czasowo gromadzić i następnie zbiorczo przekazać do miejsca utylizacji (przetworzenia, spalenia). Gmina ponosi koszty związane z utylizacją tych odpadów. Warto zauważyć, że odpady dostarczone przez pacjentów do konfiskatorów, nie mogą być dodawane do odpadów wytworzonych przez aptekę, ponieważ podlegają oddzielnemu procesowi odbioru i przekazania do utylizacji. Leki przeterminowane przekazywane do aptek powinny być we właściwy sposób przygotowane i posegregowane. Przed wyrzuceniem do konfiskatora, lek należy wyjąć z opakowania kartonowego. W zbiorniku powinny znaleźć się blistry z tabletkami, syropy w butelkach, maści i kremy w tubkach, aerozole w nienaruszonych opakowaniach, zastrzyki w ampułkach. Pojemniki służą do gromadzenia wszystkich produktów ochrony zdrowia: leków wydawanych na receptę, bez recepty, jak również suplementów diety oraz wyrobów medycznych. Należy pamiętać o tym, aby w pojemnikach nie umieszczać na przykład papierowych opakowań, czy zużytych środków opatrunkowych. Te ostatnie to odpady medyczne, które objęte są odrębnymi regulacjami i sposobem postępowania.

W większości krajów europejskich obowiązują specjalne zasady utylizacji leków, które zapobiegają przedostawaniu się leków do środowiska. Większość krajów europejskich wprowadziła regulacje prawne, które nakazują zwrot przeterminowanych leków z domowych apteczek do aptek ogólnodostępnych. W wielu przypadkach apteka ma obowiązek przyjęcia takich produktów. W zakresie pozostałych odpadów medycznych, zasady różnią się w zależności od kraju UE. Co więcej, w Europie prowadzona jest kampania pod nazwą #medsdisposal. Ma ona na celu podniesienie świadomości i upowszechnianie wiedzy na temat właściwego usuwania niezużytych lub przeterminowanych leków w Europie, dostarczając informacje o aktualnych zasadach utylizacji w krajach europejskich. Inicjatywa ta skupia wiele organizacji opieki zdrowotnej, przemysłu i nauki, takich jak EFPIA (zrzeszająca producentów farmaceutycznych), GIRP (skupiająca hurtowników farmaceutycznych) czy PGEU (złożona z przedstawicieli aptek ogólnodostępnych). Co ciekawe, w Stanach Zjednoczonych, amerykańska Agencja Żywności i Leków (ang. Food and Drug Administration, w skrócie FDA) zdefiniowała zasady postępowania w przypadku braku możliwości dokonywania zwrotu przeterminowanych leków. Zgodnie z tymi zasadami zaleca się m.in. umieszczanie opakowań z lekami w hermetycznie zamykanej torbie, metalowej puszce lub innym zamykanym pojemniku, co ma służyć zapobieganiu wyciekaniu płynnych produktów leczniczych. Dodatkowo, nie zaleca się kruszenia tabletek, bądź otwierania i wysypywania zawartości kapsułek. Tabletki pakowane w blistry powinno się owinąć nieprzezroczystą taśmą klejącą, aby zminimalizować ryzyko uszkodzenia. Z punktu widzenia pacjenta, który zażywa regularnie dużą liczbę różnorodnych leków, korzystnym rozwiązaniem może być korzystanie z aplikacji mobilnych, które m.in. przypominają o konieczności zażycia określonego leku, a także kontrolują datę ważności. Idealnie jest, gdy aplikacja pozwala na zasilenie jej danymi na temat przyjmowanych leków w sposób automatyczny, za pomocą skanowania kodów kreskowych z leków. To oszczędność czasu dla pacjenta i redukcja pomyłek. W ten sposób możemy przyczynić się do ograniczenia liczby leków przeterminowanych. Utylizacja leków przeterminowanych z domowej apteczki jest zagadnieniem wielowątkowym. Precyzyjne regulacje prawne określają aspekty logistyczne tego przedsięwzięcia, a z drugiej strony stanowią wsparcie działań na rzecz ochrony środowiska. Każdy z nas powinien zadbać o odpowiedni sposób utylizacji tych groźnych odpadów, jakimi są leki, suplementy diety czy wyroby medyczne.

Bibliografia:
- http://biuletynfarmacji.wum.edu.pl/0904Jawecki/Jawecki.pdf
- Anna Staniszewska et al., Wybrane aspekty związane z lekami przeterminowanymi, Probl. Hig. Epidemiol., 2015, 96 (3), s. 697-703
- Anna Szymonik, Joanna Lach, Zagrożenie Środowiska Wodnego Obecnością Środków Farmaceutycznych; Inżynieria i Ochrona Środowiska, 2012, T. 15, Nr 3, s. 249-263
- http://medsdisposal.eu/
- https://www.gov.pl/web/zdrowie/przechowywanie-i-utylizacja-lekow
- Ustawa o odpadach – Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r.
- Wytyczne z dnia 7 marca 2013 r. w sprawie Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej dotyczącej produktów leczniczych do stosowania u ludzi (2013/C 68/01).

Artykuł pochodzi z czasopisma LOGISTYKA 4/2021.
e-wydanie czasopisma jest dostępne w naszej ofercie!

Bądź na bieżąco, zamów prenumeratę czasopisma LOGISTYKA!