Współczesna giełda towarowa w światowym agrobiznesie - cz. 1

O znaczeniu tego działu na świecie świadczy również fakt, że jest źródłem utrzymania 2,5 mld ludzi czyli około 38% populacji świata. Specyfika rynku surowców rolnych wynikająca z sezonowości podaży, a także uzależnienia od warunków przyrodniczych sprawiła, że tu właśnie w połowie XIX w. zrodziła się giełda towarowa organizująca i ułatwiająca obrót towarowy. Na przestrzeni lat pod wpływem potrzeb rynku instytucja ta podlegała ewolucji, by obecnie przyjąć charakter instytucji finansowej. Obecny swój kształt giełda towarowa zawdzięcza między innymi obserwowanej w ostatnim dwudziestoleciu postępującej globalizacji rynku. Wprawdzie gospodarka żywnościowa w porównaniu do innych działów gospodarki jak dotychczas w najmniejszym stopniu poddała się bezpośrednim procesom globalizacyjnym, to jednak zjawisko globalizacji postępuje i powoduje coraz większe włączanie gospodarstw rolnych i przedsiębiorstw agrobiznesu w skomercjalizowany narodowy lub globalny łańcuch żywnościowy.

Obecnie o globalnym rynku możemy mówić między innymi w odniesieniu do takich surowców jak: zboża, kukurydza, soja, bawełna, kawa, herbata. Rozwój firm o światowym zakresie działania stwarza jednak nowe uwarunkowania ekonomiczne i organizacyjne funkcjonowania rynku rolno żywnościowego. Światowy rynek surowców rolnych w ostatnim dziesięcioleciu charakteryzował się dużą zmiennością cen, co szczególnie dało się odczuć w roku 2008 i 2011 w przypadku na przykład zbóż. Jest to zatem rynek szczególnie podatny na różne kategorie ryzyka, a w szczególności na ryzyko niekorzystnej zmiany ceny, które zakłóca w krótkim okresie stabilność funkcjonowania podmiotów agrobiznesu i ma ogromny wpływ na poziom inwestycji determinujących działalność w długim okresie czasu. Dążąc zatem do niwelowania niekorzystnych skutków wystąpienia ryzyka cenowego uczestnicy rynku surowców rolnych korzystają z różnych instrumentów i technik. Największe jednak możliwości w tym zakresie i kapitalną rolę w zarządzaniu ryzykiem cenowym, a tym samym stabilizowaniu dochodów w rolnictwie i przemyśle rolno spożywczym, upatruje się w wykorzystania instrumentów rynków terminowych oferowanych przez współczesne giełdy towarowe. Stąd też dalsza część niniejszego artykułu poświęcona zostanie diagnozie aktualnych tendencji w zakresie rozwoju globalnego rynku giełdowego, a także miejsca i znaczenia surowców rolnych w obrotach obecnych operatorów giełdowych

Rozwój giełd towarowych na globalnym rynku
Giełdy towarowe funkcjonują w gospodarce światowej już od 150 lat. Początkowo były to instytucje o charakterze lokalnym, skupiające popyt i podaż na surowce rolne danego regionu lub kraju. Z czasem jednak, pod wpływem potrzeb rynku, podlegały specjalizacji tworząc giełdy towarowe, giełdy frachtowe, giełdy papierów wartościowych czy też giełdy pieniężne o zasięgu międzynarodowym. Rynek towarowych kontraktów terminowych (tak zwanych instrumentów pochodnych) powstał w połowie XIX wieku w Chicago dzięki aktywności założonej w 1848 roku giełdy towarowej surowców rolnych - Chicago Board of Trade. Był to również okres powstawania giełd towarowych w różnych krajach Europy między innymi w Londynie, Amsterdamie, Paryżu, Berlinie czy też w Warszawie. Przez 110 lat instytucje te oferowały kontrakty, głównie na produkty rolnicze i metale. Przełom nastąpił na początku lat 70. ubiegłego wieku i związany był z załamaniem się systemu walutowego przyjętego w Bretton Woods w 1944 roku i jednocześnie upłynnieniem kursów walutowych. Pierwszą odpowiedzią na nowe potrzeby rynku było stworzenie przez Chicago Mercantile Exchange (CME) w 1972 roku Międzynarodowego Rynku Pieniężnego (International Monetary Market), który skoncentrowany był na obrocie walutami. Nowe możliwości spowodowały gwałtowny rozwój na wielu giełdach towarowych, rynków instrumentów pochodnych, służących do zarządzania ryzykiem niekorzystnej zmiany kursu walutowego w handlu międzynarodowym. Był to początek rozwoju rynku walutowych instrumentów pochodnych na świecie. Następnym, ale już współczesnym wielkim przełomem w rozwoju giełd towarowych na świecie było pojawienie się w gospodarce nowych możliwości związanych z Internetem i wprowadzenie pod koniec lat 90. ubiegłego wieku internetowych platform obrotu giełdowego. Nadało to dotychczas lokalnym giełdom towarowym charakter instytucji międzynarodowych. Możliwość handlu na dowolnej giełdzie z dowolnego miejsca na Ziemi dało impuls do fali konsolidacji tych instytucji na całym świecie.

Artykuł pochodzi z czasopisma "Logistyka" 6/2011.