Istotne klauzule umowne na tle konwencji CMR

W momencie, kiedy konieczne staje się ustalenie wzajemnych praw i obowiązków stron umowy przewozu (na przykład w postępowaniu reklamacyjnym lub w procesie sądowym), pojawia się pytanie o prawo, jakie znajdzie zastosowanie dla łączącego strony tej umowy stosunku oraz sąd, jaki będzie właściwy dla rozstrzygnięcia ewentualnych sporów. W tym zakresie przedsiębiorca powinien jednak myśleć perspektywicznie i zabezpieczyć swoje interesy już w chwili zawierania umowy poprzez zamieszczenie w niej odpowiednich klauzul umownych.

Zastosowanie konwencji CMR
Zasadniczym aktem regulującym stosunki cywilnoprawne powstające pomiędzy stronami umowy międzynarodowego drogowego przewozu towarów w Europie jest konwencja CMR. Konwencja ta ma pierwszeństwo przed normami prawa krajowego, a ze względu na jej bezwzględnie obowiązujący charakter nieważne są wszelkie zawarte między stronami postanowienia umowne sprzeczne z jej przepisami. Zgodnie z art. 1 ust. 1 konwencję CMR stosuje się, jeżeli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsce przewidziane dla jej dostawy, stosownie do ich oznaczenia w umowie, znajdują się w dwóch różnych krajach. Wystarczy, aby jeden z tych krajów był sygnatariuszem konwencji CMR (a są to praktycznie wszystkie kraje europejskie). Nie jest także istotne, czy przesyłka faktycznie przekroczyła granice państw - decydujące znaczenie ma bowiem treść umowy. Przykładowo, konwencja CMR znajdzie zastosowanie do umowy przewozu towarów przez przewoźnika polskiego z Niemiec do Włoch, a także z będącej sygnatariuszem konwencji Rosji, do niebędącej jej stroną Arabii Saudyjskiej. Nadto, dla zastosowania konwencji CMR wymagane jest, aby przewóz dokonywany był zarobkowo (za zapłatą ekwiwalentnej sumy pieniężnej), dotyczył towarów (nie osób) oraz aby posługiwano się w tym celu określonymi typami pojazdów (samochodami, pojazdami członowymi, przyczepami lub naczepami).

Konwencji CMR nie stosuje się natomiast do umowy spedycji (chyba że spedytor sam wykona przewóz, do czego jest uprawniony na podstawie art. 800 k. c.), umowy najmu pojazdu wraz z kierowcą, a także do przewozu rzeczy przesiedlenia, zwłok i przewozów wykonywanych na podstawie międzynarodowych konwencji pocztowych. Poza konwencją uregulowane są także kwestie administracyjnoprawne, techniczne i podatkowe, takie, jak na przykład zasady wykonywania przewozów towarów niebezpiecznych. Zagadnienia te obejmuje szereg innych konwencji międzynarodowych, które znać powinien każdy przewoźnik. Konwencja CMR reguluje bowiem jedynie kwestie cywilnoprawne, w szczególności wzajemne zasady odpowiedzialności między nadawcą (odbiorcą), a przewoźnikiem towarów.

Wybór prawa
Z uwagi jednak na fakt, iż krąg państw będących stronami konwencji CMR jest ograniczony, a jej postanowienia pomijają lub jedynie pobieżnie regulują niektóre kwestie związane z umową przewozu, powstaje konieczność określenia prawa, jakie będzie właściwe w przypadku, gdy postanowienia konwencji CMR nie znajdą zastosowania lub okażą się niewystarczające. Należy bowiem mieć na uwadze, iż konwencja zawiera jedynie 41 zwięzłych artykułów, co powoduje, że szereg problemów musi być rozstrzyganych w oparciu o pozakonwencyjne normy prawne. Normy takie mogą okazać się pomocne także przy wykładni niejednoznacznych i nieostrych uregulowań konwencji CMR, jak na przykład zawartego w art. 17 ust. 2 tego aktu pojęcia "okoliczności, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec".
Kwestie nieuregulowane przez CMR podlegać będą prawu wskazanemu przez prawo międzynarodowe prywatne poszczególnych krajów - w przypadku rozstrzygania sprawy przez sąd polski (lub inny sąd państwa członkowskiego UE, z wyłączeniem Danii) wskazanie w tym zakresie zawarte będzie w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 roku w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I). Zgodnie z treścią art. 3 ust. 1 wymienionego aktu strony umowy mogą swobodnie dokonać wyboru prawa jakie będzie stosowane do zawartej przez nie umowy. I tak na przykład polski przewoźnik otrzymujący od portugalskiego nadawcy zlecenie przewozu na terenie Francji i Niemiec może uzgodnić w umowie zastosowanie do niej prawa polskiego. Wybór prawa może być dokonany wyraźnie albo w sposób jednoznaczny wynikać z postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Jakkolwiek dla uniknięcia wszelkich wątpliwości sugerowane byłoby, aby wybór prawa dokonany był poprzez odpowiedni zapis umowny.

Artykuł pochodzi z czasopisma "Logistyka" 4/2011.