Wpływ wielkości przedsiębiorstw rolnych na wyposażenie i wykorzystanie środków transportowych

Jednym z podstawowych zadań współczesnej logistyki jest redukcja kosztów podstawowych elementów procesu logistycznego w przedsiębiorstwie [Lenart 2000]. Dotyczy to szczególnie przedsiębiorstw rolnych, o których niejednokrotnie mówi się, że są to mini przedsiębiorstwa transportowe. Związane jest to z tym, że udział prac transportowych w ogólnych nakładach pracy sięga 30 - 40%. Udział prac transportowych jest silnie zróżnicowany w poszczególnych gospodarstwach. Duży wpływ ma na to między innymi wielkość przedsiębiorstw rolnych, rozłóg gospodarstwa (czyli wielkość poszczególnych pól, ilość pól, ich kształt oraz odległość od ośrodka gospodarczego), wielkość produkcji zwierzęcej, odległość od rynków zbytu i zaopatrzenia, i inne. Specyfika przedsiębiorstw rolnych polega także na tym, że podstawowy środek logistyczny, jakim jest ciągnik rolniczy, jest wykorzystywany nie tylko do prac transportowych, ale także do prac polowych związanych z uprawą roślin, co znacznie zwiększa jego wykorzystanie. Prace te cechują się dużą sezonowością (są okresy dużego zapotrzebowania na ciągniki, jak i okresy, w których nie pracują one tygodniami) oraz wymagają zróżnicowanego zapotrzebowania na moc.

Duża różnorodność środków transportowych oraz duże zróżnicowanie ich wykorzystania sprawiają, że w wielu jednostkach istnieją znaczne rezerwy pozwalające obniżyć koszty produkcji. Wynikają one wielokrotnie z posiadania sprzętu transportowego o zbyt wysokiej mocy oraz ze zbyt małego ich wykorzystania. Wynika to z tego, że wykorzystanie ciągników w Polsce systematycznie spada [Pawlak 2005], a przeciętny wiek środków transportowych rośnie [Lorencowicz 2007].

Materiał i metoda
Dane pierwotne zebrano za pomocą wywiadu standaryzowanego w 60 przedsiębiorstwach rolnych położonych na terenie Województwa Wielkopolskiego, które prowadziły towarową produkcję zwierzęcą. W tabeli 1 przedstawiono charakterystykę badanych gospodarstw. W badaniach uczestniczyły jednostki o powierzchni od 10 do 650 ha UR, a więc o powierzchni wyższej, niż średnio w Polsce. Przeciętne gospodarstwo prowadziło produkcję na powierzchni 76,39 ha UR i posiadało gleby średniej jakości o współczynniku bonitacji gleb 0,99. Gospodarstwa charakteryzowały się bardzo wysoką obsadą zwierząt (1,07 SD/ha UR). Kierunek prowadzonej produkcji zwierzęcej silnie oddziaływał na strukturę zasiewów, w której zboża stanowiły 78,86%.

Wyniki badań
Wyposażenie w ciągniki rolnicze.
Badane przedsiębiorstwa rolne cechuje znaczne zróżnicowanie w wyposażeniu w ciągniki rolnicze. Na statystyczne analizowane gospodarstwo przypadało 3,35 ciągnika, co w przeliczeniu na 100 ha UR dawało przeciętnie 4,39 ciągnika (rysunek 1), wobec 9,8 w Polsce [GUS 2009]. Na statystyczny ciągnik przypadało w analizowanych jednostkach 22,8 ha UR, wobec 10,2 ha w Polsce. Z analizy rysunku 1 wynika, że tylko w gospodarstwach najmniejszych, cechujących się najmniej korzystnymi wskaźnikami, wykorzystanie ciągników jest gorsze niż w kraju, gdyż na 100 ha przypadało 14,23 ciągników, to znaczy, że na 1 ciągnik przypadało zaledwie 7,03 ha UR. W przypadku gospodarstw największych pomimo największej ilości ciągników w jednym przedsiębiorstwie (5,50 sztuk) ich wykorzystanie było najlepsze, gdyż na 100 ha UR przypadało zaledwie 2,17 ciągnika, co daje 46,0 ha na 1 ciągnik.

Spadek ilości ciągników w przeliczeniu na 100 ha UR jest w dużej mierze rekompensowany wzrostem przeciętnej mocy ciągnika (rysunek 2). W gospodarstwach najmniejszych wynosi ona 37,56 kW, podczas gdy w gospodarstwach największych jest o 2/3 wyższa i wynosi 61,85 kW na ciągnik. Przeciętny ciągnik w całej analizowanej zbiorowości miał 49,78 kW wobec 39,9 kW w Polsce. Wzrost mocy ciągników w większych gospodarstwach nie rekompensuje w pełni spadku ilości ciągników przypadających na 100 ha UR, gdyż w przedsiębiorstwach użytkujących ponad 100 ha UR na każde 100 ha UR zainstalowano 134,46 kW mocy ciągników, podczas gdy w jednostkach o powierzchni do 20 ha aż 4 razy więcej, to jest 534,56 kW.
Przeciętny wiek ciągników rolniczych w badanych gospodarstwach wyniósł 19,33 lat (rysunek 3) i jest znacznie niższy, niż przeciętnie w Polsce. W gospodarstwach do 50 ha wynosił on niewiele ponad 21 lat, podczas gdy w gospodarstwach powyżej 50 ha nie przekraczał 17,5 roku. Wielkość gospodarstwa w dużym stopniu wpływała na przewidywany czas użytkowania ciągników. Najniższy wiek wyłączenia ciągników z produkcji przewidują rolnicy najwięksi - średnio 28,11 lat, a najdłużej chcą użytkować rolnicy najmniejsi - 31,53 lat. Jest to zgodne z ogólnymi tendencjami na rynku, gdyż w gospodarstwach większych sprzęt rolniczy jest wykorzystywany efektywniej, a posiadane większe zasoby finansowe pozwalają częściej wymieniać zużyty sprzęt. Często także za wymianą sprzętu przemawia konieczność posiadania sprzętu o niskiej awaryjności.

Artykuł pochodzi z czasopisma "Logistyka" 3/2011.