Rola spedytora w nowoczesnych przedsiębiorstwach logistycznych

W połowie XIX wieku w Europie, obok istniejących przedsiębiorstw transportowych zaczęły powstawać firmy, których podstawową funkcją była spedycja. Proces powstawania przedsiębiorstw spedycji międzynarodowej był nierównomierny i przebiegał różnie w poszczególnych krajach. Powstawanie tych firm było reakcją rynku na potrzeby wynikające z coraz większej złożoności procesów towarzyszących realizacji transakcji międzynarodowych. W miarę upływu czasu, firmy spedycyjne oferowały swoim klientom coraz szerszy zakres usług; obok organizacji przemieszczania ładunku także wiele usług dodatkowych, jak np. ubezpieczenie przesyłki, magazynowanie, tworzenie przesyłek zbiorczych, przeprowadzanie odpraw celnych czy znakowanie, sortowanie i pakowanie towaru. Rynek bardzo dynamicznie się rozwijał, następowała wielopłaszczyznowa specjalizacja firm spedycyjnych, np. według oferowanej gałęzi transportu (spedycja morska, kolejowa, itd.) czy obsługiwanej branży lub kategorii produktów. W miarę rozwoju międzynarodowej wymiany handlowej wymagania w stosunku do firm spedycyjnych jednak ciągle rosły, firmy musiały przystosowywać się do coraz bardziej złożonych potrzeb konkretnych przedsiębiorstw, na rzecz których organizowały już nie zwykłe procesy transportowe, ale całe łańcuchy usług związane z zaopatrzeniem lub dystrybucją. Pojawiły się nowe usługi, nie mieszczące się w tradycyjnym obszarze działalności spedytorów. W odpowiedzi na te potrzeby, firmy spedycyjne rozszerzały swoją działalność, zaopatrując się w dodatkową infrastrukturę pozwalającą na zapewnienie wysokiego poziomu jakościowego swoich usług. W ten sposób wykształciły się na rynku firmy nazywane wyspecjalizowanymi operatorami logistycznymi (3PL, Third Party Logistics).

Klasyczni spedytorzy zaczęli być przez nich stopniowo wypierani początkowo z rynku dużych kontraktów. Operatorzy logistyczni funkcjonują jako przedsiębiorstwa o rozbudowanej strukturze, w której spedycja jest jedną z podstawowych grup oferowanych usług. Obok działalności spedycyjnej, operatorzy oferują swoim klientom także magazynowanie i obsługę zapasów, transportowanie i obsługę ładunków, różnego rodzaju usługi marketingowe, usługi finansowe związane z realizacją kontraktów. Firmy tego typu w większości dysponują znaczącym potencjałem transportowym i magazynowym, posiadają własne sortownie, przeładowanie, składy i różnego rodzaju inną infrastrukturę dla szeroko rozumianej obsługi logistycznej towarów. Zarówno w Polsce, jak i w całej Europie, wyspecjalizowani operatorzy logistyczni dominują na rynku spedycji i logistyki, przejmując większość dokonujących się na nim obrotów. Jednocześnie spada rola małych przedsiębiorstw transportowych i spedycyjnych, oferujących ograniczony zakres usług. Najnowszą tendencją jest pojawianie się firm typu 4PL -

tzw. wirtualnych operatorów logistycznych w Europie. Są to firmy oferujące klientom wachlarz usług wykraczający swoim zasięgiem poza tradycyjną logistykę: wkraczają w procesy produkcji, oferują tworzenie wartości dodanej dla produktów w trakcie ich podróży w łańcuchu logistycznym, a wszystko to opierając się na zasobach posiadanych przez inne firmy: operatorów logistycznych 3PL oraz firmy z innych branż.

W rezultacie takich przemian rynkowych zmienia się również rola i funkcje pełnione przez spedytorów. Organizowanie coraz bardziej złożonych usług stawia przed nimi wymagania profesjonalizmu, operatywności i umiejętności wykorzystania posiadanych zasobów.

Obecni spedytorzy wywodzą się z przedsiębiorstw czysto spedycyjnych, których głównym zdaniem było wykonywanie zleceń związanych z fizyczną realizacją kontraktów i umów handlowych. Firmy te, działając na zlecenie stron kontraktu, zajmowały się wszystkimi czynnościami koniecznymi, aby towar przebył drogę od sprzedającego do kupującego w optymalnych warunkach. Spedytor przyjmował rolę pośrednika transportowego, przejmując od gestora ładunku obowiązek organizacji procesu transportowego. Podstawową komórką w takich firmach była właśnie spedycja, której pracownicy zajmowali się przede wszystkim formalną stroną organizacji przewozu. Do najważniejszych zadań spedytora należało wyszukanie przewoźnika, posiadającego najlepsze z punktu widzenia ładunku środki transportu, wynegocjowanie z nim ceny i warunków przewozu, a następnie stworzenie całej dokumentacji dotyczącej danego procesu przewozowego. Dlatego podstawowym atrybutem spedytora, warunkującym skuteczność jego pracy, była doskonała znajomość rynku transportowego. Spedytor dbał o terminowość, bezpieczeństwo oraz optymalizację całego procesu transportowego. Pełnił tradycyjną rolę pośrednika pomiędzy gestorami ładunków, a przewoźnikami dysponującymi potencjałem transportowym. Do usług oferowanych przez spedytorów nie należał fizyczny przewóz towarów, ale wszystkie czynności związane z jego realizacją. Wprawdzie w praktyce, wiele przedsiębiorstw spedycyjnych posiadało własne środki transportu i mogło, na zlecenie, wykonać również usługę samego przewozu ładunków, jednak dla większości z nich podstawowe znaczenie miała działalność spedycyjna. Szczególną rolę odgrywała działalność spedytora w odniesieniu do realizacji transakcji w handlu międzynarodowym. Usługa spedycyjna w tych przypadkach rozszerzona była o przygotowanie dokumentacji koniecznej dla sprawnego dokonania formalności celnych, a także innych, związanych z wymaganiami przepisów urzędowych w krajach, przez które przebiegała trasa przewozu, np. atestów, świadectw ilości, jakości i pochodzenia towarów czy świadectw sanitarnych. Te właśnie usługi oferowane przez przedsiębiorstwa spedycji międzynarodowej odegrały bardzo istotną rolę w rozwoju międzynarodowej wymiany towarowej i stworzyły podstawy dla działających dziś wyspecjalizowanych firm logistycznych.