Logistyka - "modna moda" czy potrzeba czasu? - cz. 1

Wprowadzenie
Problemy związane z ujęciem systemowym logistyki a ogólną teorią systemów i różnymi wyspecjalizowanymi teoriami systemowymi w znacznym stopniu kształtują oraz określają intelektualny i naukowy klimat naszych czasów. Bodźcem do rozwijania badań systemowych w wielu krajach na świecie stał się gwałtowny rozwój myśli technicznej i dynamicznie rozwijająca się gospodarka rynkowa. Rozwiązywanie coraz bardziej skomplikowanych zadań – z różnych zakresów i dziedzin – wymaga od projektantów i użytkowników posługiwania się arsenałem środków. Coraz częściej stają się nimi narzędzia teorii systemów.

Współczesne badania systemowe okazały się na tyle wielostronne, że przekształciły się w odrębne dyscypliny naukowe, np. ogólna teoria systemów, matematyczna teoria systemów itd. Często reprezentują odrębny kierunek w innych naukach, np. ujęcie systemowe w biologii, lingwistyce, psychologii, socjologii, logistyce itd. Pozwalają one tym samym na prowadzenie badań i możliwość rozpatrywania rozwiązywanego problemu z różnych punktów widzenia.

W miarę rozwoju badań systemowych w XX wieku coraz bardziej kształtuje się obraz nauk systemowych. Systemy i systemowość dostrzegana jest dzisiaj wszędzie, w tym również w działalności logistycznej. Działalność systemowa stała codzienną działalnością ludzi wielu zawodów. Inżynierię systemów w praktyce realizują nie tylko inżynierowie, ale także kierownicy różnego szczebla zarządzania, organizatorzy i planiści systemów złożonych, ponadto nauczyciele, prawnicy, architekci, ekonomiści, działacze gospodarczy, menedżerowie, dziennikarze, politycy. Z działalności systemowej korzystają badacze, projektanci, realizatorzy i eksploatatorzy różnych systemów. Teoretycznie każdy obiekt może być systemem, a każdą naukę, dziedzinę wiedzy czy kierunek możne cechować systemowość.

Teoria systemów jest podstawą nauk systemowych, do których dziś można zaliczyć: ekonomię, teorię organizacji, cybernetykę, prakseologię i inne. Powstała ona na przestrzeni wielu dziesięcioleci jako konsekwencja zauważonej złożoności rzeczywistości – przyrody obiektów stworzonych przez człowieka. Podejście systemowe koncentruje się na oddziaływaniach między elementami systemu. Opiera się na spojrzeniu ogólnym, całościowym, prowadzi do działania nastawionego na cel działania. Tym samym prowadzi do określenia reguł działania, których celem jest zmiana danego systemu lub stworzenie nowego. Szczególnie ważne jest to w działalności logistycznej, gdzie mamy do czynienia z szeregiem zjawisk dotyczących sterowania przepływami w łańcuchu logistycznym.
Współczesna logistyka, traktowana jako nauka, wymaga w pełni stosowania rozwiązań systemowych. Mówienie o logistyce bez systemowego ujęcia jej funkcjonowania w strukturach przedsiębiorstwa, jest nieporozumieniem, a jednocześnie tylko systemowe podejście do logistyki pozwala na odniesienie sukcesu na rynku. [7, s. 27]

Teoria systemów a logistyka
Nauki o systemach podlegają ciągłemu rozwojowi. Ich ujęcie klasyfikowane jest z różnych punktów widzenia, zakresy i kryteria wyodrębnienia różnią się. Istniejącą przy tym barierę postępu społeczno-gospodarczego uczestnicy działalności systemowej próbują pokonać w rozmaity sposób. Do tego zaś muszą być uzbrojeni w odpowiednią filozofię, metodologię i teorię działania systemowego. Wiedzy takiej mogą im dostarczyć nauki systemowe.

Początki ogólnej teorii systemów sięgają wczesnych lat pięćdziesiątych. i łączone są z nazwiskiem Ludwika von Bertalanffy'ego (1950). Określił on teorię systemów jako naukę interdyscyplinarną, mogącą mieć zastosowanie w analizie zjawisk, badanych przez tradycyjne dziedziny działalności naukowej. Jej sfera zainteresowań nie ogranicza się wyłącznie do systemów materialnych, lecz do każdej całości, zestawionej ze współdziałających składników. Podobne stanowisko, aczkolwiek z bardziej technicznego punktu widzenia, zajmują jego kontynuatorzy: L. Zadeh (1969), H. Quastler (1965), K. Boulding (1956), R. Ashby (1958), R. L. Ackoff (1963), Mesarović (1964), z których jedni są skłonni przyjąć punkt widzenia, iż teoria systemów jest zwyczajnym zbiorem rozmaitych narzędzi logicznych i matematycznych używanych do analizy systemów, a drudzy, że teoria systemów jest samodzielną dyscypliną naukową, której zadaniem jest opracowanie ogólnej abstrakcyjnej podstawy i jednolitego szkieletu koncepcyjnego do prowadzenia badań nad zachowaniem się systemów rozmaitych typów i klas.

Autorzy radzieccy, do których m. in. należeli W. Sadowski, 1960; W. Lektorski, 1960; W. Kremianski, 1969 i wielu innych, wyrażali pogląd, że ogólnej teorii systemów nie należy interpretować jako zupełnego uogólnienia wszystkich teorii. Ich zdaniem należy ją traktować jako uzupełnienie istniejącej wiedzy. Stąd opracowali oni stopnie, typy i charaktery uogólnienia, wpływające na aparat metodologiczny stosowany na gruncie nauk biologicznych, technicznych lub w czystej teorii systemów, opartej na najbardziej abstrakcyjnych działach matematyki. [6]

W Polsce gwałtowny rozwój badań systemowych nastąpił w latach siedemdziesiątych. Sama teoria znalazła zastosowanie w wielu dziedzinach wiedzy, o czym świadczą organizowane szkoły podstaw inżynierii systemów oraz konferencje. W Polsce do czołowych twórców teorii systemów należą: W. Bojarski, W. Findeisen, W. Gasparski, J. Konieczny, W. Kieżun, M. Mazur, S. Piasecki, S. Ziemba i inni.

Współczesna myśl systemowa objęła dzisiaj zarówno problematykę systemów technicznych, jak i problematykę systemów biologicznych i społecznych. W latach pięćdziesiątych zostało utworzone w USA Towarzystwo dla Rozwoju Ogólnej Teorii Systemów, skupiało ono w swoich szeregach najwybitniejszych znawców z tej dziedziny. W raportach Klubu Rzymskiego odnajdujemy nowe podejście do modelowania wielkiego systemu działania, jakim jest glob ziemski. Od 1972 r. istnieje w Wiedniu International Institute of Applied Systems Analysis (IIASA), który rozwiązuje wybrane problemy systemu globalnego. W liczących uczelniach świata funkcjonują instytuty, katedry bądź zakłady, mające w swojej nazwie termin „system” lub „inżynieria systemów”, w których rozwiązywane są skomplikowane problemy., W Polsce taką rolę w zakresie rozwiązywania problemów kraju, spełnia Instytut Badań Systemowych PAN oraz szereg komórek naukowych uczelni wyższych. Metody i pojęcia rozwijane przez teorie systemów znalazły praktyczne zastosowanie w rozwiązywaniu problemów technicznych, ekonomicznych, wojskowych, a nawet politycznych.