Pochodzenie towaru, preferencja celna i reguły pochodzenia

Roman Andrzejewski, ekspert z Łukasiewicz - Instytutu Logistyki i Magazynowania:

Pochodzenie towaru ma istotne znaczenie w obrocie gospodarczym, a dokładnie w handlu międzynarodowym. Można je podzielić na:
- niepreferencyjne - niedające korzyści ekonomicznych, np. w postaci redukcji cła,
- preferencyjne - pozwalające uzyskiwać przywileje w kraju przeznaczenia sprowadzające się do obniżenia cła.

Pochodzenie niepreferencyjne
Ma znacznie w sytuacji gdy:
- na towary znajdujące się w obrocie, zarówno sprowadzone do UE, jak i z niej wywożone, przewidziano środki pozataryfowe ustalone w przepisach UE lub kraju przeznaczenia - np. antydumping, obejście ceł dodatkowych lub inne ograniczenia typu embargo (np. dotyczące Syrii, Iraku, KRLD),
- unijna taryfa celna lub taryfa celna kraju przeznaczenia stawia wymogi w tym zakresie, ustanawiając na importowane towary - np. kontyngenty niepreferencyjne,
- przepisy celne lub przepisy odrębne wprowadzają inne środki odnoszące się do pochodzenia towarów.
Dowodem potwierdzającym niepreferencyjne pochodzenie towaru są świadectwa pochodzenia. Te wystawiane poza UE występują pod nazwą "Certificate of Origin" (CO).
Ich wzór może się różnić giloszem (tłem), układem rubryk i treścią - każdy kraj trzeci może bowiem operować własnym wzorem.
[przykłady wzorów CO są dostępne np. w Wikipedii - red.]

Z kolei tego rodzaju dokumenty wystawiane w państwach UE na żądanie zagranicznego odbiorcy mają trochę inną postać. Warto nadmienić, że każde państwo członkowskie może wprowadzać swój wzór. W Polsce wzór takiego świadectwa pochodzenia został zamieszczony w ROZPORZĄDZENIU MINISTRA FINANSÓW z dnia 19 sierpnia 2016 r. w sprawie świadectwa potwierdzającego niepreferencyjne pochodzenie towaru.

Dodatkowo niektóre kraje UE - w tym Polska - zdecydowały się na wprowadzenie trybu uproszczonego wydawania wspomnianych świadectw pochodzenia. Tryb uproszczony polega na wydaniu eksporterowi świadectw "in blanco", które sam uzupełnia i wydaje nabywcy w chwili wywozu towaru. Jednocześnie po terminie określonym w upoważnieniu rozlicza się on w oddziale celnym z przekazanych mu dokumentów, zwracając kopie wydanych dokumentów lub oddając niewykorzystane formularze. Więcej na temat niepreferencyjnego pochodzenia towaru znajdziesz na stronach podatki.gov.pl.

Świadectwa niepreferencyjnego pochodzenia towarów mogą być wystawiane również przez inne upoważnione podmioty. W Polsce taką rolę powierzono Krajowej Izbie Gospodarczej (KIG). Świadectwa te są wystawiane wg tego samego wzoru, który jest stosowany przez służby celne (różni je tylko numeracja). Te wydane przez oddziały celne mają w numerze prefix w postaci symbolu MF (Ministerstwo Finansów).

Uwaga: Wystawianie dokumentów niepreferencyjnego pochodzenia towarów może mieć miejsce tylko w handlu pozaunijnym. W handlu wewnątrzunijnym mogą bowiem być wystawiane wyłącznie deklaracje dostawcy.

Pochodzenie preferencyjne
Ma zastosowanie w sytuacji gdy w kraju przeznaczenia przewidziano na sprowadzane tam towary obniżone cło (zazwyczaj zredukowane do zera), a powodem tego było ich preferencyjne pochodzenie. Takie preferencje są przyznawane zazwyczaj przez umawiające się strony lub kraje na podstawie umów o wolnym handlu (FTA) i są przejawem liberalizacji w handlu międzynarodowym.
Preferencje wynikające z umów FTA mają charakter dwustronny (bilateralny) i obowiązują na zasadach wzajemności we wszystkich umawiających się krajach. Takich umów UE podpisała ponad 40, a do ostatnio nawiązanych należą:
- umowa z Kanadą (CETA),
- umowa z Japonią,
- umowa z Singapurem,
- umowa z Wietnamem,
- podpisana po Brexicie umowa ze Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
Wykaz tych umów znajdziesz tutaj.

UE stosuje też preferencje jednostronnie, (tj. bez wzajemności) przyznając je krajom lub grupie krajów słabo rozwiniętych, lub rozwijających się (system GSP), albo krajom powiązanym gospodarczo z Unią (kraje i terytoria zamorskie państw UE - KTZ).

Aby uzyskać prawo do stosowania preferencji celnej, konieczne jest spełnienie następujących warunków:
- dostawa musi się opierać na bezpośrednim transporcie z kraju pochodzenia - w przypadku gdy towar jest przeładowywany poza UE lub poza innym umawiającym się krajem, konieczne jest dodatkowo posiadanie świadectwa niemanipulowania towarem wydawane przez służby celne portu przeładunku,
- importer korzystający z preferencji musi posiadać dokumenty pochodzenia, którymi są:

• świadectwo przewozowe EUR-1 lub
• deklaracja lub oświadczenie eksportera o pochodzeniu zamieszczone na fakturze, lub innym dokumencie handlowym - gdy wartość przesyłki nie przekracza 6000 euro.

Deklaracja lub oświadczenie eksportera powinny być składane wg ściśle określonej formuły podanej w umowie FTA, lub przepisach UE (preferencje jednostronne). Formuły tej nie można zmieniać i tylko niewielkie błędy lub omyłki pisarskie jej nie dyskwalifikują.
W większości umów FTA, a także przy jednostronnych preferencjach, w zakresie wystawiania dokumentów pochodzenia przewidziano uproszczenia. Polegają one na nadaniu eksporterowi uprawnień do samodzielnego wystawienia ww. deklaracji lub oświadczeń bez wspomnianego limitu wartościowego przesyłki. Są to zatem takie instytucje jak:
- status upoważnionego eksportera - przyznawany na podstawie odpowiedniego wniosku,
- status zarejestrowanego eksportera - przyznawany w systemie REX.
O tym gdzie i jaki status jest wykorzystywany decyduje poszczególna umowa FTA (np. w przypadku umowy z Japonią, Kanadą, czy obecnie z UK są to instytucje zarejestrowanego eksportera).

Poniżej standardowy tekst formuły dot. deklaracji lub oświadczenia o pochodzeniu:

(Okres: od ..................... do ....................... (1)) Eksporter produktów objętych niniejszym dokumentem (nr referencyjny eksportera ................................. (2)) deklaruje, że z wyjątkiem gdzie jest to wyraźnie określone, produkty te mają preferencyjne pochodzenie ................................. (3). (Zastosowane kryteria pochodzenia (4)) ...............................................................................................................................................
• (Miejsce i data (5)) ...............................................................................................................................................
• (Wydrukowana nazwa / imię i nazwisko eksportera) ..............................................................................................................................................

W najnowszych umowach zawartych np. z Japonią czy UK popularność zdobywa jeszcze jeden dowód pochodzenia, a mianowicie wiedza importera. Deklarowanie pochodzenia na podstawie tego dowodu, jest możliwe gdy importer jest w stanie udowodnić w inny sposób lub innymi dokumentami, że dany towar ma takie, a nie inne pochodzenie. Dowodem tym może być np. nr identyfikacyjny samochodu nadawany w systemie VIN.

Uwaga: Podobnie jak przy niepreferencyjnym pochodzeniu także w ramach preferencyjnego pochodzenia wystawianie dokumentów pochodzenia może mieć miejsce tylko w handlu pozaunijnym. W handlu wewnątrzunijnym wystawiane są wyłącznie deklaracje dostawcy.

Reguły pochodzenia
Towar można uznać za pochodzący z danego obszaru/regionu/państwa jeżeli został tam:
- całkowicie uzyskany lub wydobyty (w wytworzenie zaangażowany jest jeden kraj),
- poddany wystarczającemu i ekonomicznie uzasadnionemu przetworzeniu (w produkcję zaangażowanych jest kilka krajów).

W przypadku preferencyjnego pochodzenia bierze się pod uwagę także kumulację pochodzenia pozwalającą łączyć surowce i operacje wykonywane na towarze w ramach danego regionu lub obszaru (np. terenu UE). Kumulacja może mieć wymiar:
- bilateralny - tylko w ramach umawiających się stron,
- diagonalny - w ramach operacji i surowców pochodzących z danego obszaru lub regionu,
- pełny - w ramach wszystkich operacji i surowców pochodzących z danego obszaru lub regionu.

Aby uznać towar za poddany wystarczającemu i ekonomicznie uzasadnionemu przetworzeniu, konieczne jest jego odpowiednie przekształcenie. Musi ono wykraczać poza zakres tzw. prostych operacji, czyli spełniać odpowiednie reguły:
- wartościowe - (odpowiedni udział surowców pochodzących) lub
- technologiczne - (odpowiedni poziom przetworzenia) lub
- zmiany pozycji CN - (produkt przetworzony musi mieć inną pozycję CN niż surowiec) lub
- mieszane - połączeniu kliku ww. reguł.

Ustalenie, czy i jakie reguły znajdują zastosowanie w stosunku do danego produktu oraz jaki rodzaj kumulacji ma zastosowanie, można znaleźć w treści umów FTA lub w przepisach celnych.

Pamiętaj: Umowy FTA mają pierwszeństwo przed przepisami celnymi UE!