Elektryczność – przyszłością transportu? Wnioski z konferencji transportowego obserwatorium badawczego

O tym, czy da się to wszystko okiełznać w najbliższym czasie, czy rzeczywiście jest bardziej eko i efektywniej kosztowo i co jest kluczem do sukcesu, eksperci rozmawiali podczas 2 Konferencji Transportowego Obserwatorium Badawczego, działającego przy Centrum Unijnych Projektów Transportowych. Konferencja pn. „Transport elektryczny – czy da się to okiełznać?” odbyła się w dniach 18-19 maja 2022 r. Objęta była patronatem honorowym Ministra Infrastruktury oraz Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej, a także patronatem medialnym Media Logistyka – portal, czasopismo, podcast oraz czasopisma „Transport miejski i regionalny”.

Poniżej wskazujemy kilka głównych wątków poruszonych podczas Konferencji.

Elektromobilność a zrównoważony transport

Ruch samochodowy w miastach przyczynia się do emisji 40 proc. CO2 i 70 proc. pozostałych zanieczyszczeń powodowanych przez tę gałąź transportu. Jedna trzecia śmiertelnych wypadków drogowych przypada na tereny miejskie . Zgodnie z metodologią i scenariuszem BAU zakłada się, że wśród sektorów gospodarczych jednym z najszybszych wzrostów szkodliwych emisji do atmosfery charakteryzować się będzie właśnie omawiany przez nas transport. Jego udział w całości emisji zwiększy się z 13 proc. w 2009 r. do 16 proc. w 2030 . Elektryfikacja transportu samochodowego może być sposobem na rozwój bardziej zrównoważonego systemu transportowego – nie chodzi tutaj tylko o Polskę, ale o cały świat. Niestety, pomimo ambitnych planów, elektromobilność jest dopiero w fazie rozwoju i potrzeba czasu oraz podjęcia wielu działań, aby miała ona istotny wpływ na środowisko oraz przyczyniała się do rozwoju zrównoważonego transportu.

Zalety i wady elektrycznego transportu

Podczas Konferencji, podając za Marcinem Popkiewiczem i jego książką „Zrozumieć transformację energetyczną”, dr Ryszard Kulik do głównych zalet elektromobilności zaliczył:

• możliwość uniezależnienia od paliw kopalnych i emisji CO2 oraz innych zanieczyszczeń z rury wydechowej;
• silniki elektryczne mają prawie 3-krotnie wyższą sprawność niż silniki spalinowe;
• silnik typowego samochodu spalinowego jest obecnie projektowany na kilkanaście lat działania i ok. 300 tys. km przebiegu. Żywotność to około 30 lat i przebieg 650-800 tys. km;
• baterie samochodów mogą pomagać w stabilizacji systemu energetycznego;
• samochody elektryczne są prostsze w konstrukcji i nie potrzebują też (prawie) smarów i olejów.

Z drugiej jednak strony trzeba pamiętać, że przy obecnym polskim miksie elektroenergetycznym napęd elektryczny ma podobne emisje CO2, jak samochód spalinowy (około 15 kg/100 km), co jest związane z pozyskiwaniem energii w dużej mierze z paliw kopalnych. Niewątpliwie problematyczne jest również to, że póki co - do konstrukcji tego napędu potrzebna jest dużo większa ilość cennych surowców (lit, kobalt, miedź, metale ziem rzadkich). To powoduje, że zarówno samochody, jak i autobusy czy ciężarówki z napędem elektrycznym są dużo droższe. Dodatkowo trzeba pamiętać, o tym, że mamy bardzo niski stopień recyklingu baterii litowo-jonowych (5 proc.).

Analiza kosztów i korzyści elektryczności w publicznym transporcie miejskim

Podobnie jak w przypadku innych projektów inwestycyjnych, analiza kosztów i korzyści dla zakupu taboru elektrycznego na potrzeby miejskiego transportu publicznego polega na zbadaniu opłacalności inwestycji z punktu widzenia finansowego, a także bilansu generowanych społecznych (ekonomicznych, zewnętrznych) zysków i strat. W części finansowej wyniki jednoznacznie wskazują, że taka inwestycja jest kosztowna i nie generuje zysku – jak większość inwestycji publicznych w sektorze transportu tego typu projekty nie są nastawione na zysk. Część ekonomiczna analiz dostarcza natomiast kilka nowych informacji i kwestii, które nie pojawiały się wcześniej w przypadku np. zakupu pojazdów napędzanych silnikami wysokoprężnymi.

Główna zaleta pojazdu elektrycznego, co znajduje swoje odbicie również w analizach, to fakt, że nie następuje emisja spalin w miejscu poruszania się taboru. Oszacowanie tej redukcji ułatwia beneficjentom specjalny kalkulator, opracowany przez zespół CUPT i zamieszczony na naszej stronie internetowej. W uproszczonym rachunku ekonomicznym, wymaganym przez CUPT w naborze konkursowym na zakup pojazdów elektrycznych, był to jedyny element brany pod uwagę jako korzyść ekonomiczna. W przypadku bardziej skomplikowanych projektów, które zakładają zmianę w sposobie odbywania podróży, w tym przejęcie pasażerów z transportu indywidualnego, projekt podlega analizie również z punktu widzenia innych standardowo badanych kategorii kosztów i korzyści ekonomicznych, jak np. oszczędności czasu pasażerów czy też poprawa bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

Finansowanie elektromobilności

Jak wskazaliśmy wcześniej, elektromobilność nie jest tania. Niemniej jednak jest kilka potencjalnych źródeł, które pozwalają na zmniejszenie obciążeń związanych z zakupem elektrycznych pojazdów.

W latach 2014-2020 w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na transport publiczny przeznaczono 2,28 mld EUR, w tym 885,3 mln PLN zostało przeznaczonych na dofinasowanie 401 autobusów elektrycznych. Z kolei na lata 2021-2027 w Programie Fundusze Europejskie na Infrastrukturę Klimat i Środowisko (FEnIKS) przewidziano 1,645 mld EUR na finansowanie zielonego transportu publicznego.

Dodatkowo w ramach Krajowego Planu Odbudowy zakłada się zakup 1408 autobusów zeroemisyjnych i 330 autobusów niskoemisyjnych za łączną kwotę dofinansowania w wysokości 1,131 mld EUR.

W przypadku aut osobowych nie możemy zapominać o krajowych dopłatach do samochodów elektrycznych - zarówno dla osób prywatnych, jak i przedsiębiorców. Dostępne są również środki na stacje ładowania pojazdów elektrycznych, w tym unijne jak instrument CEF AFIF, w ramach którego KE przeznaczyła na nabory w ramach programu 1,575 mld EUR. Można również skorzystać z konkursów Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który dysponuje kwotą 770 mln PLN.

Podsumowanie

Patrząc na skutki zmian klimatycznych związane ze szkodliwą działalnością człowieka oraz zapoznając się z kolejnymi planami Komisji Europejskiej, elektromobilność wskazano stanowczo jako przyszłość transportu. Słuchając wszystkich prezentacji i dyskusji podczas 2 dni Konferencji należy podkreślić, że wdrażanie elektromobilności w transporcie indywidualnym, zbiorowym i towarowym jest bardzo istotne dla całego świata. Jest to jednak powolny proces, który wymaga systematycznych działań na wielu płaszczyznach. Oczekiwania pod względem rozwoju rynku są dużo większe niż realne zmiany struktury napędów poszczególnych pojazdów. Zdecydowanie największym problemem w Polsce (ale nie tylko) jest liczba komercyjnych punktów ładowania samochodów z napędem elektrycznym. Wskazane byłoby powiązanie rozwoju odnawialnych źródeł energii ze wzrostem liczby punktów ładowania oraz liczby samochodów z napędem elektrycznym. Istnieją możliwości finansowe, niemniej problematyczne pozostają w wielu miejscach procedury związane z wdrażaniem elektromobilności w transporcie.

Parę słów o CUPT i TOB

Centrum Unijnych Projektów Transportowych istnieje od 2007 r. Kompleksowo wspiera Beneficjentów w przygotowaniu i realizacji inwestycji finansowanych z Funduszy Europejskich (Wieloletnie Ramy Finansowe 2007-2013 oraz 2014-2020) oraz instrumentu finansowego Unii Europejskiej „Łącząc Europę” (CEF). Celem Centrum jest racjonalne i efektywne wykorzystanie do 2023 roku wszystkich środków UE przeznaczonych na dofinansowanie projektów transportowych. CUPT będzie również wdrażał projekty w kolejnej perspektywie finansowej UE.
Transportowe Obserwatorium Badawcze powstało przy CUPT w 2017 r. Zgodnie z założeniami, tworzy możliwość rozwijania dobrych praktyk, wymiany wiedzy i doświadczeń pomiędzy różnymi interesariuszami zaangażowanymi w proces przygotowania i realizacji projektów transportowych. Wspomaga budowę systemu analitycznego oraz bieżącego monitoringu procesów rozwojowych zachodzących w kraju i efektów prowadzonej polityki transportowej w ujęciu krajowym i regionalnym.