Tworzenie brygad autobusowych jako problem harmonogramowania zadań

Organizacja komunikacji publicznej należy do głównych zadań władz samorządów lokalnych. W aglomeracjach samorządy lokalne wspólnie organizują połączenia, dzieląc proporcjonalnie koszty między gminy. W przypadku aglomeracji krakowskiej gminy ościenne mogą skorzystać z zorganizowanej komunikacji zbiorowej na podstawie "porozumień międzygminnych w sprawie integracji zadań publicznych w zakresie lokalnego transportu zbiorowego".
Tworzenie sieci komunikacji publicznej obejmuje kilka procesów. Pierwsze etapy obejmują projektowanie tras przejazdu (linii) oraz liczby kursów (rozkładu jazdy). Dalsza część obejmuje projektowanie brygad autobusowych oraz grafików pracy kierowców obsługujących poszczególne linie. Ostatni etap tworzenia sieci komunikacji miejskiej dotyczy projektowania grafików pracy kierowców. Grafik pracy, czyli zmiana jest wydzieloną częścią zadań z brygady autobusowej. Tworzenie brygad autobusowych przypomina znany w produkcji program harmonogramowania zadań. Celem artykułu jest omówienie problemu tworzenia brygad autobusowych w odniesieniu do problemu harmonogramowania zadań.

Pojęcie brygady w planowaniu miejskiego transportu publicznego
Definicja brygady w komunikacji miejskiej różni się od pojęcia znanego z zarządzania produkcją. "Brygada" w znaczeniu komunikacyjnym oznacza kolejność zadań wykonywanych przez prowadzącego. Brygady posiadają swoje oznaczenia w celu identyfikacji ich przez przewoźnika. W przypadku linii autobusowych oznaczenia brygad stosowane przez krakowskich przewoźników ułatwiają szybką identyfikację rodzaju pracy wykonywanej przez prowadzących. Brygady oznaczone nieparzystymi liczbami wskazują na brygady jeżdżące przez cały dzień. Oznaczenia parzyste zaś stosowane są do brygad wykonujących kursy w godzinach szczytu lub do brygad realizujących zadania tylko na jednej zmianie. W ciągu dnia możemy wyróżnić okresy kursowania pojazdów komunikacji miejskiej. Pierwszy z nich - szczyt - charakteryzuje wzmożone napełnienie pojazdów komunikacji wynikające z codziennego życia mieszkańców. Pierwszy okres szczytu trwa od około godziny 6:30 do około 10. Drugi od około 14 do około 18.
W ramach usprawnienia transportu przewoźnik na zlecenie organizatora uruchamia dodatkowe linie i brygady oraz skraca takt danej linii. Uruchamianie dodatkowych brygad na danej linii jest powodowane korkami na trasie przejazdu i wymaganymi przerwami dla prowadzących lub zmianą częstotliwości kursowania. Po zakończeniu porannego szczytu komunikacja przechodzi w międzyszczyt, który trwa około 3-4 godzin. W tym czasie zmienia się takt niektórych linii dziennych, a linie wspomagające są wyłączone z ruchu. Z uwagi na ograniczenia w ilości kursowania pojazdów oraz na czas pracy prowadzących stosuje się łączenia. Łączenie polega na umieszczeniu w pracy brygady więcej niż jednej linii. Zwykle taki manewr ma miejsce na liniach aglomeracyjnych, gdzie dana linia ma takt powyżej 40 minut. Wówczas po realizacji kursu na linii X pojazd wykonuje kurs na linii Y. Łączenia można spotkać również na liniach miejskich, gdzie kilka linii ma swój przystanek początkowy. Często łączenia wynikają również z istnienia nocnej komunikacji. Aby zrealizować odpowiednią liczbę godzin pracy, pracownik na linii nocnej wykonuje ostatnie kursy linii dziennej. W okresie szczytu komunikacyjnego uruchamia się dodatkowe brygady szczytowe, tak zwane dwurazówki, które stanowią wzmocnienie dla brygad dziennych jeśli następuje zmiana taktu na mniejszy. Brygady szczytowe występują również w liniach, gdzie takt jest stały przez cały dzień. Wówczas ich rola sprowadza się do zapewnienia przerw dla prowadzących. Nazwa "dwurazówka" wiąże się z dwukrotnym włączeniem się do ruchu. Pojazd przypisany do tej brygady może czekać na pętli lub zajezdni. "Brygadówka" zawiera wykaz kursów realizowanych przez daną brygadę, czas pracy kierowcy oraz liczbę kilometrów przejechanych na danej linii. Brygadówka zawiera również informację o godzinach odjazdów z niektórych przystanków. Dzięki temu prowadzący może sam kontrolować, czy jego tempo nie powoduje zakłóceń. W przypadku linii, która w dużej części składa się z przystanków "na żądanie", może dojść do nadspieszenia. Wówczas prowadzący jest zobowiązany do wyrównania czasu na przystanku kontrolnym.