Podstawy bezpiecznej eksploatacji regałów w magazynie

   Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, obowiązek systematycznej kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych spoczywa w całości na pracodawcy. Dotyczy to także stanu technicznego systemów regałowych i - warto o tym pamiętać - chociażby w kontekście ewentualnych konsekwencji do jakich mogą doprowadzić zaniechania, niefrasobliwość czy brak odpowiedniego nadzoru.

   Przede wszystkim projekt
Pierwszym zagadnieniem, którego nie sposób pominąć w kontekście bezpieczeństwa jest projektowanie systemów regałowych. Istniejące w Polsce normatywne uregulowania prawne dotyczące produkcji regałów nie są co prawda obligatoryjne, niemniej jednak producenci, w trosce o swoją wiarygodność, powołują się na wykonywanie ich w zgodzie z tymi normami (potwierdzają to, wystawiając odpowiednią deklarację zgodności). Nie oznacza to jednak, że cały system regałów, składający się z określonej liczby miejsc paletowych o określonej nośności, który znajduje się w danym magazynie, jest automatycznie wykonany zgodnie z przepisami i w pełni bezpieczny.

 - Projektanci, zatrudniani w firmach dostarczających regały, uwzględniają różne czynniki ryzyka występujące w danym obiekcie, dlatego dopiero taka firma, która oferuje kompleksową obsługę, a więc nie tylko gotowy produkt, ale także projekt, może wystawić deklarację zgodności na cały system regałowy. I to pod warunkiem, że sama dokonuje jego montażu. Natomiast jeśli klient przeprowadza tę pracę samodzielnie lub we własnym zakresie konfiguruje regały, ponosi osobistą odpowiedzialność za ich bezpieczną instalację - mówi Marek Łabęda, dyrektor ds. technicznych w firmie PROMAG S.A.

   Co więcej, użytkownik regałów - bez zgody firmy, która zaprojektowała system - nie może dokonać żadnych przeróbek ani zmian w konfiguracji, ponieważ grozi to utratą gwarancji i oczywiście bardziej odczuwalnymi skutkami, jakimi może być chociażby zwyczajne zawalenie się konstrukcji. Z punktu widzenia pracodawcy optymalnym rozwiązaniem jest więc wybór takiego dostawcy, który zapewni kompleksową obsługę obejmującą kolejno: doradztwo, projekt, dostawę i montaż, a także późniejszy serwis.

   Codzienne użytkowanie regałów
Bezpieczna eksploatacja regałów obejmuje: ich właściwe użytkowanie, przeglądy bieżące oraz przeglądy okresowe. Pominięcie lub niedocenianie któregokolwiek z tych elementów może nieść ze sobą poważne konsekwencje i doprowadzić do niebezpiecznych sytuacji. Nikt nie zdejmie odpowiedzialności z pracodawcy, gdy np. na skutek nieszczęśliwego wypadku, okaże się, że regał był np. użytkowany niezgodnie z przeznaczeniem lub przepisami bhp. Dlatego tak ważna jest znajomość instrukcji eksploatacji dostarczanych przez producenta, wraz z całym wyposażeniem. Jak pokazuje bowiem praktyka i codzienne kontrole w obiektach magazynowych, liczba nieprawidłowości w eksploatacji regałów jest na ogół bardzo długa. Do najczęstszych zaliczyć można przede wszystkim:

• wykonywanie przeglądów niezgodnie z zaleceniami producenta,
• brak tabliczek znamionowych oraz naklejek informujących  o maksymalnych dopuszczalnych nośnościach,
• uszkodzenia konstrukcji wskutek kolizji ze środkami transportu wewnętrznego czyli np. wózkami widłowymi (głównie słupów nośnych i rygli),
• wyrwane kotwy regałów z posadzki oraz uszkodzenia odbojników i odbojnic zabezpieczających regały,
• zastawione drogi komunikacyjne pomiędzy regałami.

- Do osłabienia konstrukcji regałów przyczynia się na co dzień wiele czynników. Są to m.in. wszelkiego rodzaju uszkodzenia powstałe na skutek przypadkowych uderzeń wózkiem widłowym, samodzielne zmiany w ich konfiguracji albo stosowanie paletowych jednostek ładunkowych o niewystarczającej wytrzymałości, jakości lub nieodpowiednich wymiarach. Częstą przyczyną uderzeń wózków widłowych jest nie tyle błąd operatora, co zbyt wąskie korytarze główne i robocze w magazynie, które utrudniają manewrowanie. W tym kontekście ważne jest także zapewnienie właściwego porządku w przestrzeni transportowej oraz oświetlenia i ogrzewania strefy składowania - podkreśla Marek Łabęda.

   Ogromne znaczenie w przypadku regałów paletowych ma prawidłowe składowanie towarów. Jednostki paletowe należy układać kolejno od najniższego szczebla do najwyższego (pod żadnym pozorem nie należy zapełniać pustego regału od góry), zachowując ostrożność, tak by uniknąć ewentualnych obciążeń dynamicznych (niedopuszczalne i niezwykle niebezpieczne jest uderzanie i przesuwanie palet po konstrukcji nośnej regałów). Poza tym ładunek należy umieszczać tylko i wyłącznie na regale, którego masę znamy. Nie bez znaczenia jest także stan techniczny samych palet i ich rodzaj. Regały paletowe rzędowe przeznaczone są do składowania zapasów na paletach płaskich drewnianych bez skrzydeł o wymiarach 800x1200 mm oraz 1000x1200 mm. Jeśli chcielibyśmy zastosować inne (np. jednorazowe, z tworzyw sztucznych), powinniśmy wcześniej skonsultować się z dostawcą systemu regałowego i ustalić bezpieczną metodę ich składowania.
  
  
   Przeglądy bieżące
Konsekwencje wszelkiego rodzaju uchybień mogą mieć bardzo poważne skutki, dlatego tak istotne jest ich bieżące wychwytywanie oraz skuteczne eliminowanie. Służą temu m.in. okresowe przeglądy. Obowiązek ich dokonywania uregulowany jest szczegółowo przez polskie i europejskie normy. Mimo to, wielu pracodawców wciąż zapomina o konieczności przeprowadzania kontroli, nie zdając sobie do końca sprawy ze skali ryzyka jakie takie zaniechanie może za sobą pociągnąć. Przeglądy mają kluczowe znaczenie nie tylko z uwagi na możliwość zapobiegania ewentualnym zagrożeniom dla zdrowia pracowników, ale przynoszą także wymierne korzyści finansowe (brak przestojów spowodowanych nagłą awarią, brak wydatków związanych np. z zakupem zniszczonego towaru itp.).
   Kontrole bieżące mają na celu wykluczyć ewentualne nieprawidłowości stanu technicznego regałów magazynowych i powinny być przeprowadzone przynajmniej raz w tygodniu przez ich bezpośrednich użytkowników, czyli wyznaczony przez pracodawcę personel odpowiedzialny za bezpieczeństwo pracy w danym magazynie. Wszelkie zauważone usterki należy odnotować w karcie bieżącej kontroli stanu technicznego, która stanowi załącznik do instrukcji eksploatacji i konserwacji regałów i niezwłocznie zgłosić je pracodawcy w celu podjęcia działań zapobiegawczych.
   Przeglądy bieżące zwykle wykonuje się z poziomu posadzki, gdzie pojawia się po prostu najwięcej uszkodzeń i polegają przede wszystkim na wzrokowym sprawdzeniu konstrukcji regałów, a jeśli to konieczne wykonaniu prostych pomiarów kontrolnych. Przykładowo, dla regałów ramowych paletowych rzędowych (czyli najczęściej użytkowanych) kontrola powinna obejmować sprawdzenie m.in.:

• niezgodności w zapisach na tabliczkach znamionowych ze stanem faktycznym,
• ewentualnych uszkodzeń, pęknięć posadzki w szczególności w miejscach kotwienia ram,
• wszelkiego rodzaju uszkodzeń elementów ram jak : wgniecenia, wygięcia, skręcenia, rozdarcia, pęknięcia itd.,
• uszkodzeń belek nośnych, zaczepów a także braków nitów zabezpieczających belki ryglowe przed przypadkowym wypięciem.
   
   Przeglądy okresowe
Znacznie bardziej szczegółowe kontrole okresowe powinny być przeprowadzane przynajmniej raz w roku przez kompetentne, dysponujące odpowiednią wiedzą osoby, delegowane przez dostawcę regałów. Obejmują one już nie tylko wzrokową ocenę stanu technicznego i kompletności instalacji regałowej wg dostarczonej przez użytkownika dokumentacji, ale także:

• wykonanie niezbędnych pomiarów co do wielkości odkształceń elementów regałowych pod obciążeniem i odchyleń słupów od pionu,
• sprawdzenie sposobu użytkowania regałów, a w przypadku braku dokumentacji, wykonanie rysunków rozmieszczenia i konfiguracji regałów na podstawie inwentaryzacji stanu,
• podanie lokalizacji elementów wymagających wymiany, naprawy i uzupełnień,
• sprawdzenie czy nie nastąpiło przeciążenie konstrukcji regałowej.

   Wykonawca takiego przeglądu powinien sporządzić odpowiedni raport, zawierający opis elementów, które wymagają wymiany, naprawy lub też uzupełnienia, zalecenia pokontrolne oraz protokół z kontroli. Warto zadbać o to, by do raportu dołączone były także rysunki rozmieszczenia i konfiguracji regałów opisujące lokalizację elementów do ewentualnej wymiany lub naprawy oraz tych, które do dalszej eksploatacji dopuszczone zostały jedynie warunkowo.

   Wyposażenie dodatkowe
Nie ulega wątpliwości, że największą rolę w zachowaniu bezpieczeństwa w magazynie ma człowiek. Bez poczucia odpowiedzialności, zachowania procedur, właściwego nadzoru i kontroli oraz dbałości o odpowiedni poziom wiedzy pracowników trudno, oczekiwać by było to w pełni bezpieczne miejsce pracy. Niemniej jednak wielu wypadków i uszkodzeń regałów można uniknąć, montując wyposażenie dodatkowe, które np. zabezpiecza regały przed uderzeniami wózków widłowych – to szczególne ważne w tych magazynach, gdzie ich ruch jest intensywny i nasilony.

 - Spośród wielu rozwiązań tego typu wymienić warto m.in. odbojniki do regałów, odbojnice do ram, ograniczniki palet, prowadnice wózka, lustra magazynowe wewnętrzne czy też systemy zabezpieczeń ścianek siatkowych - wymienia Marek Łabęda. - Niestety, w praktyce wiele firm rezygnuje z ich zakupu z uwagi na konieczność poniesienia dodatkowych kosztów. Jest to przecież wyposażenie, bez którego magazyn może funkcjonować. Z drugiej jednak strony ewentualne koszty napraw regałów i związanych z tym przestojów w pracy magazynu, mogą być wielokrotnie wyższe niż koszt zakupu akcesoriów. O czym zresztą wiele firm, przekonuje się zaraz po tym, jak do takiego uszkodzenia dojdzie.

   Normy prawne dotyczące eksploatacji regałów

• Bezpieczne użytkowanie urządzeń magazynowych regulują:
  1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy opublikowane w Dzienniku Ustaw nr 03.169.1650.
  2. Norma PN-EN 15635 Stalowe statyczne systemy składowania. Zastosowanie i utrzymanie urządzeń do składowania.

• Obowiązek wykonywania przeglądów regulują:
  1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (Dz.U.03.169.1650 ).
  2. Norma PN-EN 15635 Stalowe statyczne systemy składowania. Zastosowanie i utrzymanie urządzeń do  składowania.
  3. Instrukcja eksploatacji i konserwacji regałów.