Standardy wymiany informacji w systemach zarządzania łańcuchem dostaw.

Jerzy Majewski,

Instytut Logistyki i Magazynowania

 

Zarzšdzanie łańcuchem dostaw opiera się na sprawnych kanałach dystrybucyjnych, umożliwiajšcych fizyczny transfer materiałów oraz na sprawnych kanałach wymiany informacji zwišzanych z tym transferem. Stwierdzenie to nie jest odkrywcze na tyle, aby po zapoznaniu się z nim fascynować się trafnoœciš spostrzeżeń jego autora, ale jest na tyle istotne, że w pełni oddaje rzeczywiste rozumienie logistyki. Tak, jak fizyczne przemieszczanie materiałów jest dla logistyki oczywiste i dla przeciętnego obserwatora łańcucha dostaw czytelne, tak œledzenie tego przemieszczania w rozbudowanym łańcuchu już nie jest takie oczywiste i czytelne.

Realizacjš œledzenia przepływu materiałów w łańcuchu dostaw - zajmujš się (lub powinny zajmować się) systemy informatyczne zaliczane do kategorii SCM.

Na trasie przemieszczania jednostek logistycznych w łańcuchu dostaw zachodzš różne zdarzenia. Determinujš on zakres informacji, jakie powstajš w kolejnych ogniwach łańcucha. Zarówno w procesie produkcji, jak też w dystrybucji wyrobów gotowych, w transporcie oraz wprowadzaniu produktów na rynek, dodawane sš kolejne informacje identyfikujšce jednostki logistyczne.

Fizyczna zawartoœć jednostki logistycznej, przemieszczanej w łańcuchu dostaw, jest na ogół okreœlana w fazie jej formowania na poczštku łańcucha - podczas pakowania wyrobów gotowych. Na tym etapie możliwe jest zidentyfikowanie jednostki logistycznej jako całoœci, na przykład w postaci palety z towarem (jednorodnym lub zróżnicowanym). Inne segmenty informacji, takie jak np. miejsce przeznaczenia, sš zazwyczaj znane dopiero w dalszych etapach realizacji dostaw. W trakcie wymiany towarowej różne elementy informacji sš generowane, zmieniane i nanoszone na etykiety przez różne podmioty "przetwarzajšce" paletę: dostawcę, spedytora, przewoŸnika, hurtownika i odbiorcę.

Powszechnie uznaje się, że za wymianę informacji pomiędzy poszczególnymi ogniwami łańcucha dostaw odpowiedzialne sš systemy informatyczne. Aby efektywnie działać, systemy informatyczne (typu SCM) potrzebujš odpowiednich danych. Optymalnym sposobem przesyłania informacji w obrocie towarowym jest wymiana danych realizowana drogš elektronicznš (poprzez EDI). W praktyce jednak, nie zawsze jest możliwe całkowite zautomatyzowanie komunikacji, pozwalajšce na uzyskiwanie informacji dotyczšcych przepływu dóbr, wyłšcznie na drodze elektronicznej (w rzeczywistoœci sytuacja taka rzadko występuje). Rozmaite systemy typu SCM, które działajš w kolejnych ogniwach łańcucha dostaw, cierpliwie "czekajš" na odpowiednie dane, których przetworzenie pozwoliłoby na zrealizowanie funkcji œledzenia przepływu towarowego. Iloœć systemów tej kategorii jest doœć znaczna, ponieważ rozwišzania informatyczne wspomagajšce zarzšdzanie łańcuchami dostaw pojawiajš się wszędzie tam, gdzie zachodzi potrzeba fizycznej obsługi dostaw i wydań towarów.

W takim razie dlaczego zintegrowanie łańcucha dostaw jest póki co takie trudne? Z punktu widzenia informatycznego wszystko jest w porzšdku. Zainstalowane w ogniwach łańcucha dostaw systemy typu SCM działajš (w tym celu zostały przecież zakupione), sš wyposażone w funkcjonalnoœć pozwalajšcš na rejestrowanie dostaw i wysyłek, powalajšcš na współpracę z dostawcami i odbiorcami poprzez EDI, umożliwiajš wykorzystywanie urzšdzeń ADC - w czym więc problem?

Problem polega na tym, że systemy informatyczne nie otrzymujš danych, które powinny docierać do nich równolegle z fizycznym przepływem towarów. Pamiętać należy, że EDI jest tak naprawdę cišgle jeszcze pojęciem wirtualnym a pojęcie ADC postrzegane jest w dalszym cišgu tylko jako techniczna możliwoœć odczytania kodu kreskowego. Systemy SCM sš więc w swej podstawowej funkcjonalnoœci martwe. Nie dostarcza im się karmy w postaci danych.

Systemy SCM można jednak ożywić poprzez takie zorganizowanie łańcucha dostaw, aby dane przekazywane razem z jednostkš logistycznš mogły być pobierane do systemu informatycznego w każdym jego ogniwie. Istnieje zatem potrzeba umieszczania odpowiednich informacji logistycznych na samych produktach. A to wymaga istnienia standardu wymiany, który będzie "rozumiany" przez działajšce w łańcuchu dostaw różne systemy informatyczne.

Niniejszy tekst ma ambicję przedstawić czytelnikom, w jaki sposób można "ożywić" zintegrowany łańcuch dostaw w systemach informatycznych typu SCM poprzez wykorzystywanie prostego, taniego i efektywnego standardu wymiany informacji pomiędzy uczestnikami łańcucha dostaw.

Problem ten rozwišzuje standardowa etykieta logistyczna EAN.UCC wczeœniej zwana też etykietš transportowš EAN. Odpowiada ona postanowieniom normy CEN (Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego) - EN 1573: "Międzynarodowa etykieta transportowa". Norma ta w krajach Unii Europejskiej jest obowišzujšca dla wszystkich firm uczestniczšcych w realizacji kontraktów w ramach zamówień publicznych o wartoœci przewyższajšcej okreœlone kwoty.

Informacje na standardowych etykietach logistycznych przedstawiane sš w dwóch podstawowych formach: informacje w postaci czytelnej wzrokowo przeznaczone dla ludzi, składajšce się z tekstu oraz ewentualnej grafiki oraz informacje czytelne maszynowo, przeznaczone do automatycznego wprowadzania danych do systemu informatycznego. Służš temu kody kreskowe, stanowišce bezpiecznš, taniš i efektywnš metodę przedstawiania danych o okreœlonej strukturze. Natomiast teksty umożliwiajš powszechny dostęp do przedstawianych informacji w dowolnym punkcie łańcucha dostaw tam, gdzie nie ma możliwoœci stosowania technik ADC.

Celem stosowania standardowej etykiety logistycznej EAN.UCC jest przekazywanie jednoznacznych i bezbłędnych informacji dotyczšcych jednostki, na której się znajduje, w postaci czytelnej maszynowo i wzrokowo. Etykieta umożliwia identyfikację każdej jednostki wysyłkowej występujšcej w różnych punktach i w różnym czasie w całym łańcuchu dostaw a stosować jš można do wszystkich ich rodzajów, w aplikacjach logistycznych i transportowych tam, gdzie konieczna jest kontrola różnych jednostek logistycznych, stanowišcych częœć tej samej partii transportowej.

Dla umożliwienia automatyzacji odczytu danych zawartych na standardowych etykietach logistycznych EAN.UCC, przyjęto, że kodem kreskowym na niej stosowanym jest kod UCC/EAN-128 (zwany w skrócie EAN-128). Dane przedstawiane w tej symbolice sš alfanumerycznymi, co pozwala na zakodowanie dowolnego tekstu cyfrowo - literowego (podstawowa tablica 128 znaków ASCII).

Kod EAN-128 jest specjalnie zarezerwowanš dla globalnego jego stosowania odmianš znanego wczeœniej Kodu 128 (Code 128) i nie należy mylić tych dwóch oznaczeń.

Można w tym momencie zadać pytanie, czym wyróżnia się kod EAN-128 od innych, na przykład od znanego i powszechnie stosowanego kodu EAN-13 i w czym jest on atrakcyjniejszy? Podstawowš różnicš  jest to, że kod EAN-13 nie jest noœnikiem danych, nie zawiera żadnych znaczšcych informacji - jest jedynie niepowtarzalnym w skali œwiata identyfikatorem rekordu w bazie danych, w którym szczegółowo opisany jest towar. Dla podstawowych celów zarzšdzania łańcuchem dostaw nie jest wykorzystywany. Natomiast kod EAN-128 jest noœnikiem konkretnych danych, również kodu EAN-13, opisujšcych różne, ważne dla zarzšdzania dostawami informacje. Cechš, która w zasadniczy sposób podnosi atrakcyjnoœć kodu EAN-128 dla celów zarzšdzania łańcuchem dostaw, jest system tzw. Identyfikatorów Zastosowania (IZ) w połšczeniu z możliwoœciš łšczenia kilku danych w jednym symbolu oznaczenia kodowego, przy czym nie ma ograniczeń co do iloœci kodowanych danych. Jedynym ograniczeniem jest szerokoœć kodu wynikajšca z technicznych możliwoœci czytników. Większš iloœć danych można kodować w kilku wierszach w dowolnej kolejnoœci.

Każdy IZ jest dwu, trzy lub czterocyfrowym prefiksem, który definiuje znaczenie następujšcych po nim danych. Ta istotna dla kodu EAN-128 cecha, jakš jest zastosowanie standardowych IZ-tów, umożliwia przedstawianie standardowych danych biznesowych w kodzie kreskowym, w taki sposób, aby system informatyczny otrzymujšcy zeskanowany cišg znaków, potrafił jednoznacznie i bezbłędnie zinterpretować go na postać danych i umieœcić je w odpowiednich polach bazy danych.

Można zadać kolejne pytanie: dlaczego zatem efektywne œledzenie fizycznego przepływu jednostek logistycznych w łańcuchu dostaw, na bazie informatycznych systemów typu SCM, zainstalowanych w poszczególnych ogniwach łańcucha dostaw, nie przebiega tak jak powinno przebiegać? OdpowiedŸ nie jest jednoznaczna - najprawdopodobniej nie udaje się to z kilku różnych względów:

• albo systemy informatyczne typu SCM nie posiadajš zaimplementowanej obsługi standardów globalnego systemu EAN.UCC z uwzględnieniem pełnej interpretacji IZ-tów,

• albo standardy sš zaimplementowane, ale konsultanci wdrażajšcy systemy informatyczne typu SCM tak głęboko nie rozpoznali tego problemu,

• albo w danym ogniwie łańcucha, do którego dociera jednostka logistyczna wyposażona w standardowš etykietš EAN.UCC w ogóle nie pomyœlano, że może to do czegoœ służyć.

Standard etykiety logistycznej opracowany został po to:

• aby kolejne ogniwa łańcucha dostaw wyposażone w indywidualne rozwišzania informatyczne mogły jednoznacznie pozyskiwać do nich dane, pobierane z etykiety zamieszczonej na jednostce logistycznej (np. palecie) wygenerowanej przez system informatyczny dostawcy,

• aby indywidualne systemy informatyczne typu SCM mogły generować etykiety ze standardowymi danymi opisujšcymi zawartoœć jednostek logistycznych dla systemów informatycznych ich odbiorców.

Problem leży tylko, a być może, że aż w tym, aby działajšce w łańcuchu dostaw systemy informatyczne SCM potrafiły interpretować i praktycznie wykorzystywać funkcjonujšce standardy. Etykieta logistyczna EAN.UCC nie jest wymysłem teoretyków, jej standard został opracowany przez organizację EAN International przy międzynarodowej współpracy wielu praktyków: przedstawicieli producentów, detalistów, przewoŸników oraz organizacji krajowych EAN.

W takim razie nasuwa się kolejne pytanie: jak efektywnie wykorzystywać standardowš etykietę logistycznš EAN.UCC?

W sytuacji, gdy w łańcuchu dostaw możliwe jest korzystanie z dobrodziejstw wynikajšcych ze stosowania EDI, jedynym obowišzkowym polem na etykietach logistycznych jest tzw. Seryjny Numer Jednostki Wysyłkowej (Serial Sphipping Container Code - SSCC). Jest to numer identyfikacyjny, niepowtarzalny w skali œwiata dla każdej pojedynczej jednostki logistycznej, obowišzujšcy dopóty, dopóki nie zostanie ona przepakowana. Numer SSCC każdorazowo poprzedzany jest zarezerwowanym dla niego identyfikatorem zastosowania IZ=00.

Przykład numeru SSCC przedstawionego w kodzie kreskowym EAN-128:

(00)059012341234567895

Jest to jednostka logistyczna o numerze: 123456789 wygenerowana w firmie 5901234; cyfra 5 jest automatycznie wyliczanš cyfrš kontrolnš; cyfra 0 (przed 590) wykorzystywana jest do celów indywidualnych w firmie 5901234; dwie cyfry (00) oznaczajš IZ zarezerwowany dla SSCC.

Numer SSCC nadawany jest tylko raz - przez nadawcę jednostki logistycznej, w momencie jej formowania i identyfikuje jš przez cały czas jej "życia". Nadawca musi być uczestnikiem systemu EAN.UCC, czyli mieć prawo do nadawania oznaczeń. Od chwili ustanowienia, SSCC może być wykorzystywany przez wszystkich partnerów uczestniczšcych w łańcuchu dostaw (w ich systemach informatycznych SCM).

Jak już wspomniano, sam numer SSCC jest wystarczajšcy dla wszystkich aplikacji logistycznych tam, gdzie do przekazywania szczegółowych informacji na temat jednostek logistycznych wykorzystywane jest EDI. Tok postępowania jest wówczas następujšcy:

• Dostawca, po otrzymaniu zamówienia od swojego odbiorcy kompletuje zamówiony towar tworzšc jednostkę logistycznš oznaczajšc jš wygenerowanš przez jego system informatyczny SCM etykietš, zawierajšcš tylko numer SSCC (jak na rys.1).

• Zanim fizyczna dostawa towaru zdšży się zrealizować, system SCM dostawcy wysyła do systemu SCM odbiorcy komunikat EDI pt. Awizo wysyłki.  Komunikat ten zawiera oprócz numeru SSCC również informacje o zawartoœci przesyłki, czyli numery identyfikacyjne EAN.UCC, iloœć towaru w każdej jednostce logistycznej, ostateczne miejsce dostawy towaru, itp.

• Awizo to jest przez system SCM odbiorcy porównywane ze złożonym wczeœniej zamówieniem i przekazywane do bazy danych systemu. Dzięki temu, że komunikat EDI znacznie wyprzedza nadejœcie dostawy, odbiorca może odpowiednio zareagować, jeżeli występujš rozbieżnoœci pomiędzy towarem zamówionym a otrzymywanym. Może również rozpoczšć jego wczeœniejszš sprzedaż.

• W momencie nadejœcia dostawy, w magazynowym systemie ADC odczytywany jest tylko numer SSCC.

• System SCM odbiorcy potwierdza dostawę (generuje komunikat EDI pt. Potwierdzenie dostawy).

• Oprogramowanie uruchamia standardowš procedurę płatnoœci i uaktualnia stany magazynowe.

Wyżej opisana sytuacja jest rozwišzaniem optymalnym, do którego należy dšżyć. Rzeczywistoœć jednak jest zdecydowanie inna. Stšd też na wstępie tego tekstu znalazły się sformułowania mówišce o wirtualnym rozumieniu EDI funkcjonujšcego w tzw. œrodowisku otwartym, w kontekœcie działajšcych systemów SCM.

Fakt ten został doœć wczeœnie zauważony i zaakceptowany przez twórców standardu etykiety logistycznej EAN.UCC. Dlatego też opracowana została doœć obszerna tablica IZ-tów, za pomocš których te systemy informatyczne SCM, które nie wykorzystujš EDI, mogš wymieniać się danymi biznesowymi pozyskiwanymi z etykiety umieszczonej na jednostce logistycznej:

• albo poprzez manualne wprowadzanie wzrokowo odczytanych danych,

• albo poprzez techniki ADC (maszynowe odczytanie kodów kreskowych).

Praktyka wykazuje, że na etykiecie logistycznej na ogół umieszczane sš tylko te dane, które mogš być sensownie wykorzystywane w łańcuchu dostaw. Realizowane jest to w ten sposób, że firmy współpracujšce (sšsiednie ogniwa łańcucha) wymieniajš się informacjami o potrzebie umieszczania na etykiecie stosownych danych i w większoœci wypadków bywa to akceptowane. Jeżeli tak nie jest, wynika to albo z braku wystarczajšcej wiedzy albo z braku przekonania, że tak to może funkcjonować.

Na etykiecie logistycznej można umieœcić tyle dodatkowych informacji dostawcy, ile jest to konieczne. Mogš to być takie dane jak: numer produktu, jego iloœć, wariant, data pakowania, data produkcji, maksymalna data trwałoœci, minimalna data trwałoœci, numer serii produkcyjnej, numer seryjny, wymiary logistyczne, itp.

Standard przewiduje, że układ graficzny na etykiecie logistycznej EAN.UCC może być dowolny, zaleca się jednak, aby dane przedstawiane były w trzech grupach informacyjnych:

• informacje identyfikujšce firmę w formacie dowolnym,

• informacje merytoryczne interpretowane klasycznie,

• informacje merytoryczne interpretowane przez kod kreskowy.

Ważnš cechš kodu EAN-128 jest to, że liczbę i długoœć symboli kodowych można zminimalizować, korzystajšc z możliwoœci ich łšczenia. Kolejnoœć elementów danych, przedstawionych w kodzie kreskowym nie jest istotna dla ich interpretacji, skanuje się cały symbol a oprogramowanie wybiera te IZ-ty, które sš w danym momencie istotne, ignorujšc pozostałe i nie dbajšc o kolejnoœć czytania.

Zasygnalizowane powyżej podstawowe informacje o oznaczeniu kodowym EAN-128 i jego interpretacji dla celów zarzšdzania łańcuchem dostaw, sš istotne dla osób odpowiedzialnych za sferę technicznš zwišzanš z drukowaniem i odczytem kodów oraz projektowaniem systemów informatycznych typu SCM. Jest to zagadnienie niezmiernie ważne, ponieważ nieprofesjonalne podejœcie do tego problemu powoduje turbulencje w łańcuchu dostaw i jest podstawowš przyczynš niepowodzeń w efektywnym wykorzystywaniu systemów SCM.

Mówišc o standardach identyfikacyjnych w systemach zarzšdzania łańcuchami dostaw, nie sposób nie wspomnieć o jeszcze jednym identyfikatorze, który nie jest nadal powszechnie stosowany, a którego kapitalne znaczenie jest oczywiste. Nieistnienie jego w powszechnym użyciu wynika prawdopodobnie, tak jak w poprzednim przypadku, wskutek braku podstawowej o nim wiedzy wœród animatorów informatyki dedykowanej dla logistyki, Identyfikatorem tym jest Globalny Numer Identyfikacyjny - GLN, za pomocš którego możliwe jest jednoznaczne w skali œwiata oznaczenie każdego przedsiębiorstwa i miejsca w tym przedsiębiorstwie z dokładnoœciš takš, jaka jest w danym miejscu potrzebna (zakład, brama, magazyn, regał, gniazdo regałowe itp.). Identyfikator GLN powinien być z dobrym skutkiem również wykorzystywany w globalnych łańcuchach dostaw, ale to już jest zagadnienie na zupełnie inny artykuł.

Opracowano na podstawie Computerworld NR 18/2002.