Problemy z eksportem zboża z Ukrainy drogą morską
- Marta Waldmann – starszy specjalista ds. rozwoju logistyki, Łukasiewicz – Poznański instytut Technologiczny
- Kategoria: Transport i spedycja
W wyniku rosyjskiej inwazji na Ukrainę, kraj, który do tej pory był spichlerzem Europy i znaczącym dostawcą zbóż na rynki światowe, został odcięty od morskiej drogi eksportu towarów i surowców. Główne porty Ukrainy – Odessa i Mariupol zostały zablokowane przez flotę rosyjską. Sytuacja zmusza więc Ukrainę do poszukiwania alternatywnych dróg przewozu, mogących zapewnić ciągłość wymiany handlowej i łańcuchów dostaw zarówno z Europą jak i rynkami azjatyckimi i afrykańskimi, a także nowymi dla Ukrainy rynkami Ameryki Północnej.
Problemy z eksportem zboża z Ukrainy drogą morską
Polska jako największy europejski sąsiad Ukrainy, z rozwiniętą siecią połączeń drogowych, kolejowych i znaczącymi portami morskimi może odegrać ważną rolę w eksporcie towarów masowych z Ukrainy. Na granicy z Polską istnieje 6 drogowych przejść granicznych, oraz 4 przejścia graniczne kolejowe, przez które w dużej mierze może odbywać się eksport ładunków z Ukrainy. W przypadku towarów masowych, a mówimy tu o ukraińskim eksporcie 27,2 mln ton metrycznych kukurydzy i 21,2 mln ton metrycznych pszenicy w 2021 roku, trudno wyobrazić sobie transport lądowy ładunków ciężarówkami. Naturalnie zastanawiamy się więc, w jaki sposób koleją przetransportować zboża do Polski, polskich portów, lub dalej na zachód Europy.
Największe wyzwania związane z eksportem zbóż z Ukrainy
Infrastruktura kolejowa na granicy Polski i Ukrainy stanowi znaczący problem w łańcuchu logistycznym towarów masowych. W obliczu wzmożonych potrzeb przewozowych, na kolejowych przejściach granicznych, tworzy się ogromna kongestia, tymczasem jak podaje Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, na trzech kolejowych przejściach granicznych odprawianych jest zaledwie do 150 wagonów dziennie. Wagony oczekujące na wjazd do Polski po stronie ukraińskiej liczone są już w tysiącach, a ze względu na różnicę w rozstawie szyn i ograniczone zasoby infrastruktury przeładunkowej, proces przeładunkowy jest długotrwały.
Dotychczas, ruch kolejowy w obszarze granicy ukraińskiej był ograniczony a infrastruktura szlakowa i terminalowa nie była wykorzystywana tak intensywnie jak np. w przypadku kolejowych przejść granicznych z Białorusią. Przejścia graniczne, szczególnie na linii LHS dopiero miały zacząć intensywnie się rozwijać, dzięki wprowadzeniu bezpośrednich połączeń w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku. Linia LHS była już jednak użytkowana w przewozie rudy żelaza z Ukrainy i z łatwością może wykorzystać dotychczasowe doświadczenia zarówno w przewozie jak i w obsłudze przeładunków towarów.
W Łukasiewicz – Poznańskim Instytucie Technologicznym, zastanawiamy się nad możliwościami udrożnienia szlaków kolejowych, szczególnie na linii styku sieci kolejowych normalno- i szerokotorowych. Rozwiązaniem, które mogłyby przyspieszyć przeładunki jest wymiana wózków wagonowych, lub użycie zestawów kołowych o zmiennym rozstawie kół – jak zestaw SUW2000. Jest to jednak rozwiązanie do tej pory nie praktykowane, głównie ze względów kosztowych i infrastrukturalnych. Należy zatem szukać prostych, doraźnych rozwiązań wykorzystujących istniejące zasoby wagonowe i bocznicowe np. kontynuować proces konteneryzacji łańcuchów dostaw i zmienić technologię transportowania ładunków masowych na transport w kontenerach specjalistycznych. Do tej pory kontenery nie były wykorzystywane na szeroką skalę w przewozach zbóż, jednak istnieją technologie pozwalające na taki przewóz. Już w 2018 roku w Rosji formowane były całe składy intermodalne przewożące ziarna lnu w kontenerach specjalistycznych. Przewóz taki znacznie usprawnia możliwości przeładunkowe jednostek transportowych, daje możliwość wykorzystania uniwersalnych wagonów podkontenerowych, o dowolnym rozstawie osi, lub transportu samochodowego. Do tej pory konteneryzacja ładunków masowych była argumentowana ograniczoną dostępnością specjalistycznych wagonów w sezonie, w tej chwili dodatkowym istotnym argumentem jest łatwość przeładunku pomiędzy środkami transportu.
Bariery celne
Już w kwietniu br Komisja Europejska zaproponowała zawieszenie ceł na towary importowane z Ukrainy, co ma znacznie ułatwić eksport ukraińskich towarów do Unii Europejskiej. Ukraina ma zostać objęta zerową taryfą celną i zerowym dostępem do kontyngentów na rynek UE. Podjęto również działania, mające ułatwić tranzyt i korzystanie z infrastruktury UE w procesie eksportu towarów z Ukrainy do krajów trzecich. Są to bezprecedensowe środki liberalizacji handlu, które na wniosek Komisji Europejskiej mają zostać rozpatrzone przez Parlament i Radę Unii Europejskiej. W maju natomiast, Ministrowie rolnictwa Polski i Ukrainy uzgodnili wspólną mapę drogową przyspieszenia postępowań granicznych, zwłaszcza w zakresie kontroli weterynaryjnej. Dzięki porozumieniu, które zwiększa liczbę inspektorów weterynarii na granicach, oraz ustanawia możliwość odpraw granicznych zbóż na kolejnych przejściach granicznych, eksport zbóż z Ukrainy powinien być sprawniejszy i bardziej efektywny.
Znaczenie eksportu ładunków masowych
Ukraina posiada jedne z najbardziej żyznych gleb na świecie i klimat sprzyjający rolnictwu. W 2021 roku zabezpieczyła 14 % europejskiego importu kukurydzy i pszenicy, jednak na pierwszym miejscu ukraińskiego eksportu była ruda żelaza. W 2021 roku eksport rudy wyniósł 41,8 miliona ton metrycznych. W ostatnich tygodniach eksport rudy żelaza zmalał i skupiamy się głównie na problemach eksportu produktów rolniczych, jednak należy pamiętać, że eksport rudy stanowi zarówno istotną część ukraińskiej gospodarki. Również dla globalnego przemysłu hutniczego, transporty z Ukrainy maja niebagatelne znaczenie. Również w tej gałęzi gospodarki Polska stara się pomóc wschodnim sąsiadom. Pierwsze statki z ukraińską rudą już wypłynęły z portu w Świnoujściu, a na portowych placach magazynowane jest 50 000 ton ukraińskiego surowca.
Szanse dla polskich firm
Trudno mówić o korzyściach w kontekście reakcji na działania wojenne. Warto jednak rozpatrzyć szanse jakie pojawiają się przed polskimi firmami, operatorami kolejowymi, terminalami, zarządcami infrastruktury portowej i kolejowej. Przeprojektowanie łańcuchów dostaw, wytyczenie nowych szlaków dla transportu towarów masowych z Ukrainy jest niewątpliwie szansą na rozwój nowych rozwiązań, rozwój innowacji zarówno w zakresie organizacyjnym jak i technologicznym. Zapewnienie najbardziej efektywnego wykorzystania infrastruktury kolejowej, dostępnych zasobów przy granicy z Ukrainą, wytyczenie nowych szlaków, pozwoli nie tylko na udział w zabezpieczeniu bieżących światowych potrzeb żywieniowych, ale otworzy drogę do wykorzystania nowo wykreowanych łańcuchów dostaw także w przyszłości, kiedy nadejdzie czas na odbudowę Ukrainy.