Krajowy rynek usług TSL w warunkach ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego i finansowego

Globalizacja każdego rynku, w tym również usług TSL, skutkuje nie tylko nowymi możliwościami rozwoju, ale także zagrożeniami. Jednym z takich spektakularnych przykładów globalizacji rynku usług TSL, jest między innymi wpływ kryzysu gospodarczego i finansowego na funkcjonowanie krajowych podmiotów rynku usług TSL. Pomimo, iż źródło kryzysu jest zlokalizowane w USA, wynikające z globalizacji zależności spowodowały, iż jego skutki dotknęły również krajowych operatorów TSL. Z naukowego punktu widzenia istotne są próby obiektywizacji tego kryzysu i jego wpływu na gospodarkę, w rym również na krajowy rynek usług TSL.
Z powyższych względów, uprawnionym wydaje się być podejmowanie badań mających na celu sformułowanie odpowiedzi na takie pytania jak:

• czy w ogóle uzasadnione jest mówienie o kryzysie w branży TSL
• a jeśli tak, to w czym upatrywać dowodu jego istnienia, siły oddziaływania, oznak nadchodzenia, dróg wyjścia, czasu i miejsca trwania itp.

Z uwagi na to, że prawdopodobnie po raz pierwszy podmioty branży TSL muszą funkcjonować w warunkach kryzysu porównywalnego z Wielkim Kryzysem z lat 1929 - 1935, kiedy nie istniało jeszcze pojęcie logistyki w odniesieniu do sfery gospodarczej, więc wszelkie próby znalezienia odpowiedzi na powyższe pytania można chyba także uznać za pierwsze próby aplikacji teorii kryzysu ekonomicznego na obszar wiedzy o spedycji, transporcie i logistyce; aby teoria ta nie pełniła jedynie funkcji naśladowczej, ale wyprzedzała praktykę. Z taką też ogólną myślą prezentuje się niniejszy artykuł, wyznaczając szczegółowy cel prezentacji wyników badań cząstkowych nad zjawiskiem kryzysu w branży TSL w Polsce. W ramach tego celu prezentuje się wyniki badań literaturowych zmierzających do zdefiniowania pojęcia kryzysu rynku usług TSL, wyznaczającego z kolei zakres analizy statystycznej oraz badań empirycznych i w konsekwencji wniosków z nich płynących.

Wyniki badań literaturowych
Ogólne pojęcie kryzysu (z greckiego krísis - przesilenie) jest zazwyczaj tłumaczony takimi synonimami, jak moment przełomowy, rozstrzygający, czy też punkt zwrotny. Uszczegółowieniem jego ogólnego znaczenia są specjalistyczne pojęcia kryzysu w różnych obszarach życia oraz nauki, na przykład kryzys: społeczny, polityczny, rządowy; państwa, przedsiębiorstwa, rodziny; w medycynie, w ekonomii, w socjologii, na giełdzie itp. W sferze gospodarczej kryzys definiuje się jako "zjawisko załamania równowagi między podażą i popytem na dobra i usługi". Definicja ta wydaje się być bardzo przydatna, zwłaszcza z punktu widzenia badań empirycznych, bowiem zawiera sugestię poszukiwania cech, których wykrycie można uznać za dowód zidentyfikowania kryzysu gospodarczego, zaś ich brak byłby równoznaczny ze stwierdzeniem niewystępowania oznak kryzysu. Efektem prac nad ustaleniem możliwie pełnego zbioru cech identyfikacji kryzysu gospodarczego jest ich następujące zestawienie, a mianowicie:

• galopująca inflacja przeradzająca się w hiperinflację lub wręcz odwrotnie spadek cen (deflacja)
• spadek produkcji
• spadek realnych płac
• spadek zatrudnienia
• wzrost bezrobocia
• spadek dochodów
• spadek konsumpcji
• spadek PKB
• ograniczenie wydatków socjalnych
• zmniejszenie wydatków na naukę, służbę zdrowia
• wzrost obciążeń fiskalnych
• wzrost deficytu budżetowego
• wzrost deficytu fiskalnego
• wzrost deficytu handlowego
• trend spadkowy w podatkowych dochodach budżetowych państwa
• spadek dynamiki (zwolnienie) tempa wzrostu gospodarczego
• zwolnienie dynamiki wzrostu produkcji przemysłowej
• obniżenie się tempa eksportu
• zmniejszenie się nakładów inwestycyjnych.

Zbiór ten uszczegóławia się wielkością progową, pozwalającą w miarę precyzyjnie określić punkt pojawienia się lub zaniku kryzysu. Proponuje się bowiem przyjęcie powszechnego założenia, iż "o tym, czy jest kryzys czy go nie ma, decydują wskaźniki ekonomiczne, czyli wielkości ekonomiczne charakteryzujące gospodarkę - na przykład przynajmniej dwa kwartały spadku PKB".
Z uwagi na panujące przekonanie o wywołaniu ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego przez kryzys finansowy USA, przeprowadzono badania w tym zakresie. Ich wyniki wskazują, iż za szczególny rodzaj kryzysu ekonomicznego uważa się kryzys finansowy, definiowany zazwyczaj jako załamanie się rynku finansowego i bankowego, i który ze względu na swoje znaczenie jest często wymieniany obok kryzysu gospodarczego. W szczególności pojęcie to odnoszone jest do aktualnie trwającego kryzysu finansowego wywołanego splotem nierealnych oczekiwań społecznych, nieodpowiedzialnego zachowania się podmiotów rynku finansowego (Goldman Sachs), błędnych decyzji politycznych, ustawodawczych, a w konsekwencji rządowych, które doprowadziły do załamania się rynku pożyczek hipotecznych o wysokim ryzyku (ang. subprime mortage) w Stanach Zjednoczonych. Za graniczną datę rozpoczęcia tego kryzysu przyjmuje się 15 września 2008 roku, to jest dzień ogłoszenia upadłości czwartej co do wielkości korporacji finansowej Lehman Brothers.

Ze względu na globalny charakter kryzysu gospodarczego, wywołanego jego finansowymi przyczynami, w jego zasięgu oddziaływania znalazły się między innymi gospodarki państw UE, w tym również Polski, włącznie z sektorem usług TSL. Przyjmując rozumienie sektora usług TSL jako rodzaju działalności gospodarczej polegającej na oferowaniu i realizacji na rynku, a więc w stosunku do innych podmiotów, usług: przemieszczania osób i dóbr materialnych (transport), organizacji przewozu ładunków (spedycja) oraz kompleksowego zarządzania i realizacji wszelkich procesów przepływu, włącznie z transportem, spedycją, magazynowaniem (logistyka), kryzys w tym sektorze definiuje się adaptując oznaki kryzysu gospodarczego i finansowego na grunt działalności TSL w okresie od 15 września 2008 roku do chwili obecnej.

Artykuł pochodzi z czasopisma "Logistyka" 1/2010.